Page 18 - Fizik 10 | 2. Ünite

2. ÜNİTE: BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

Meraklısına Bilgi İnce borulardak� sıvıların kend�l�ğ�nden yükselmes�ne veya alçalmasına
Meraklısına Bilgi
Atmosfer� oluşturan gazlar kılcallık olayı den�r. Barometredek� cıvanın borudan akmadan bel�rl�
�k� ayrı etk� �le dengede kalır. b�r yüksekl�kte kalması kılcallık olayıyla �lg�l� değ�ld�r. Tüp �çer�s�ndek�
B�r�nc�s� Güneş’ten aldıkları ısı cıvanın dökülmes�ne engel olan etk� açık hava basıncıdır.
enerj�s�yle gaz moleküller�n�n
hareketl�l�kler� artar ve gazlar Kılcallık etk�s�yle sıvının borularda yükselmes� borunun yarıçapına
yer yüzey�nden dağılma eğ�l�m� ve c�ns�ne bağlıyken barometredek� sıvı yüksekl�ğ� borunun c�ns�ne,
göster�r. İk�nc�s� �se Dünya’nın yarıçapına, duruşuna ve şekl�ne bağlı değ�ld�r. Kılcal borunun ucunun
gaz moleküller�ne uyguladığı açık olması kılcallık olayını etk�lemezken barometrelerde borunun
yer çek�m� kuvvet�d�r. ucu kapalı olmalıdır. Çünkü boru �çer�s�ndek� sıvı yüzey�ne açık hava
basıncı etk� etmemel�d�r.
Atmosferdek� gazların yoğun-
luğu yeryüzünden yukarı çıkıl-  Örnek
dıkça azalır. Yapılan çalışmalar, K tüpü ve L, M kılcal boruları X, Y ve Z sıvılarına daldırıldığında sıvılar
atmosfer�n yeryüzünden yak- şek�ldek� g�b� dengeye gelmekted�r.
laşık %50 s�n�n 6,4 km, %90
ının da 32 km yüksekl�ğe kadar K L M
olan tabakalarda bulunduğunu Boşluk
ortaya koymuştur.

X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı
X sıvısı
Sıvıların dengeye gelmes�nde açık hava basıncı adezyon ve
kohezyon kuvvet� n�cel�kler�nden hang�s� etk�l� olmuştur? Kuv-
vetlerden b�r�n� seçerek K, L ve M �ç�n eşleşt�r�n�z.

 Çözüm
K tüpünün uç kısmı kapalı olduğu �ç�n açık hava basıncının etk�s�yle
sıvı yükselm�şt�r. L ve M tüpler�n�n uç kısımları açık olduğunda açık
hava basıncının etk�s� gözlenemez. Bu durumda L’de alçalma meydana
geld�ğ� �ç�n kohezyon M’de yükselme meydana geld�ğ� �ç�n adhezyon
kuvvet�n�n etk�s� olmuştur.

Kapalı Kap İçerisindeki Gazların Basıncı

Kapalı b�r kaba konulan gazlar, homojen dağılır ve rastgele hareket
eder (Şek�l 2.21). Gaz basıncı, hareketl� gaz moleküller�n�n sürekl�
kabın �ç yüzeyler�ne çarpması sonucunda oluşmaktadır. Kabın �ç kıs-
mındak� b�r�m yüzeye, b�r�m zamanda çarpan molekül sayısı artarsa
gazın basıncı da artar.

Kaba homojen olarak dağılan gaz moleküller�n�n her noktaya b�r�m
zamanda çarpma sayısı eş�t kabul ed�l�r. Bu nedenle kabın her nokta-
Şek�l 2.21: Gaz tanec�kler�n�n sındak� gaz basıncı da eş�t olur.
hareket�
Kapalı kaplardak� �deal gazların basıncı; gazın hacm�ne, sıcaklığına ve
molekül sayısına (madde m�ktarına) bağlıdır.

Kapalı b�r kaptak� gazların basıncını etk�leyen değ�şkenler aşağıda
ver�lm�şt�r.

86 10. SINIF FİZİK