Page 33 - Kimya 10 | 2.Ünite

Karışımlar
Özütleme
Karışımdaki bileşenlerden birinin karışıma ilave edilen çözücü yar-
dımıyla ortamdan uzaklaştırılmasına ekstraksiyon (özütleme, çekme)
denir.
Özütleme yöntemi katı, sıvı ve gaz karışımlara uygulanabilir.
Örneğin şeker pancarından şeker üretimi sırasında pancarın yapısın-
da bulunan şeker pancardan suyla çekilir. İlaç ve parfüm ham mad-
delerinin eldesinde de özütleme yöntemi kullanılır. Örneğin aspirinin
ham maddesi olan salisilik asit söğüt ağacından özütlenerek elde edi-
lir (Görsel 2.2.12).
Organik maddeler genel olarak organik çözücülerde, anorganik
maddeler de anorganik çözücülerde çözünür. Özütleme yönteminde,
karışımın ve özütlenecek bileşenin özelliğine göre çözücü olarak su,
aseton, karbon tetraklorür, eter, bazı alkoller ve sıvı yağlar gibi çözücü-
lerden uygun olanı seçilir.
Özütleme katı-sıvı karışımlarına da uygulanabilir. Sıvı fazdan ayır-
mak istediğimiz bileşeni daha iyi çözen ama sıvı bileşenle çözünmeyen
çözücülerden uygun olan seçilir. Örneğin su-iyot karışımından iyodu
ayırmak için çözücü olarak suyla karışmayan ama iyodu sudan daha iyi
çözen karbon tetraklorür (CCl 4 ) kullanılır. Böylece su-iyot karışımında-
ki iyot, karbon tetraklorür ortamına geçer. Su ve karbon tetraklorür bir-
biri içinde çözünmediği için emülsiyon oluşturur. Emülsiyon da ayırma
hunisiyle ayrılır. Karbon tetraklorür buharlaştırılır veya damıtılır, geriye
Görsel 2.2.12: Salisilik asit söğüt
iyot kalır. Karbon tetraklorür buharları solunum sistemine zarar verebi-
ağacından özütlene-
leceği için işlem çeker ocakta yapılmalıdır. rek elde edilir
Özütleme yöntemi endüstride zeytinden, ayçiçeğinden ve kabak
çekirdeğinden yağ eldesinde, parfüm ve ilaç endüstrisinde, şeker üreti-
minde kullanılır.
Kristallendirme
Katı-sıvı homojen karışımlarından katının sıcaklıkla çözünürlüğü-
nün değişiminden yararlanarak yapılan ayırma yöntemidir. Katıların
çözünürlüğü genellikle sıcaklıkla artar. Sıcaklık düşürüldüğünde çözel-
tide çözünen katı bileşenin çözünürlüğü azalacağı için çözünen madde
tekrar çökmeye başlar. Çöken madde geometrik şekilli katılar hâlinde
çöker. Belirli geometrik şekle sahip katı parçalarına kristal, olaya kris-
tallenme denir.
Endüstride şeker pancarından şeker elde edilirken pancarın yapı-
sındaki şeker önce özütleme ile su ortamına geçirilir. Daha sonra su-şe-
ker karışımındaki şeker kristallendirme ile ayrılır.

Ayrımsal Kristallendirme
Çözünürlükleri birbirinden çok farklı olan katı-katı karışımları-
nı veya içinde birden fazla katı çözünmüş olan çözeltilerin ayrılma-
sında ayrımsal kristallendirme kullanılabilir. İki veya daha çok mad-
denin çözünürlük farkı ile ayrılmasına ayrımsal kristallenme denir.
Ayrımsal kristallendirme yöntemi çözünürlükleri sıcaklıkla artan veya
azalan iki bileşeni birbirinden ayırmak için kullanılabilir.
Örneğin tuz-şeker karışımını bileşenlerine ayırabilmek için tuz ve
şekerin sudaki çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimlerinin farklı olma-
sından yararlanılır.
Endüstride deniz suyundan yemek tuzunun elde edilme sürecinde
de ayrımsal kristallendirme kullanılır.

121