Page 13 - Kimya 12 | 3.Ünite

 1. BÖLÜM: HIdROKARBONLAR

Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) Tepkimeleri Bilgi Kutusu

Alkanlar ultraviyole (UV) ışınları etkisiyle ya da yüksek sıcaklıklarda Yüksek karbon sayılı alkanla-
halojenlerle yer değiştirme tepkimesi verir. Bu tepkime sırasında alka- rın katalizör eşliğinde yüksek
nın yapısında bulunan H atomları yerine halojen atomları bağlanır. Bu sıcaklıklarda parçalanarak daha
tepkimeye en iyi örnek CH ile Cl arasında gerçekleşen tepkimedir. küçük karbon sayılı hidrokar-
4
2
CH gazı UV ışınlarının etkisiyle Cl gazı ile yer değiştirme tepkimesi bonlara dönüşmesine katalitik
4
2
verir. dört adımda gerçekleşen bu tepkimede CH molekülündeki H kraking, katalizörsüz gerçekle-
4
atomları Cl atomları ile yer değiştirir. şen tepkimeye ise termal kra-
CH (g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CH Cl(g) + HCl(g) king denir.
4 2 veya ısı 3 C H Kraking C H + C H
Monoklorometan 8 18 4 10 4 8
CH Cl(g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CH Cl (g) + HCl(g)
veya ısı
2
3
2
2
D�klorometan
CH Cl (g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CHCl (g) + HCl(g)
veya ısı
3
2
2
2
Tr�klorometan (kloroform)
CHCl (g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CCl (g) + HCl(g)
veya ısı
2
3
4
Tetraklorometan (karbon tetraklorür)

Net
tepk�me: CH (g) + 4Cl (g) Güneş ışığı (UV) CCl (g) + 4HCl(g)
4 2 veya ısı 4
Metanın klorla gerçekleştirdiği yer değiştirme tepkimesi sonucu elde
edilen bazı bileşikler ve kullanım alanları şunlardır:
Metil Klorür (CH Cl): Renksiz ve zehirli bir gazdır. Kimya sanayisinde
3
silikon polimerlerinin üretiminde kullanılır.
Dikloro Metan (CH Cl ): Oda koşullarında toksik özellik gösterir ve
2
2
suda az çözünür. Metal ve tekstil sanayisinde, kauçuk, fotoğraf filmi,
sentetik lifler ve mürekkep üretiminde kullanılır.
Kloroform (CHCl ): Oda şartlarında gaz hâlde bir bileşiktir. Bayıltıcı
3
etkiye sahip olduğundan tıpta anestezik madde olarak kullanılmaktadır.

Karbon Tetraklorür (CCl ): Oda şartlarında sıvı hâlde bir bileşiktir.
4
Yanıcı olmadığından yangın söndürücü olarak, iyi bir çözücü olduğun-
dan kuru temizleme işlemlerinde kullanılır. Ancak CCl zehirli bir madde
4
olduğundan günümüzde yangın söndürücü olarak kullanılmamaktadır.

] 4. Alıştırma

C H ve C H bileşiklerinin,
2 6 3 8
a) Kaynama noktalarını kıyaslayarak sebebini açıklayınız.
b) Birer molleri yakıldığında açığa çıkan ısıları kıyaslayınız.

Cevaplar

12. SINIF KIMYA 139