Page 16 - Kimya 12 | 3.Ünite

3. ÜNITE: ORGANIK BILEŞIKLER

BENZINDE OKTAN SAYISI

OKUMA PARÇASI

Benzin için kullanılan 95 oktan ya da 97 oktan ifadeleri hepinizin dikkatini çekmiştir. Oktan ne demektir ve
benzinin kalitesini nasıl etkiler?
Oktan 8 karbonlu bir alkandır. Ancak benzin için kullanılan oktan ifadesi bu alkanı değil benzinin vuruntu
kalitesini ifade eden bir değerdir. Benzinli motorlarda benzin ve havadan oluşan karışım yanma odalarında
yanar, böylece kimyasal enerji hareket enerjisine dönüşür. Yanma odalarında benzin ve hava karışımı pis-
tonlar tarafından sıkıştırıldığı için sıcaklığı artar. Sıkıştırılmaya ve bu sıcaklık artışına bağlı olarak benzin
zamanından önce kendiliğinden ve gürültülü şekilde patlar. Buna vuruntu denir. Vuruntu motorun gürültülü
çalışmasının yanı sıra enerji kaybına ve fazla yakıt tüketimine neden olduğundan istenmeyen bir durumdur.
Oktan oranı yüksek benzinin kendiliğinden tutuşma eğilimi azdır ve düzgün (vuruntusuz) yanar. Oktan oranı
düşük benzin yandığında motorda vuruntu yapar.

2,2,4-trimetilpentan bileşiği, vuruntusuz yandığı için benzinin oktan sayısını belirlemede standart değer
olarak kullanılır. 2,2,4-trimetilpentan bileşiğinin oktan sayısı 100 olarak kabul edilmiştir. Heptan (C H )
16
7
bileşiği ise yanma sırasında en fazla vuruntu yapan bileşiktir. Bu nedenle bu bileşiğin oktan sayısı 0 (sıfır)
kabul edilmiştir. Benzinin oktan sayısı bu iki bileşiğin bulunma oranlarına göre belirlenir. Örneğin 95 oktan
benzinde %95 oranında 2,2,4-trimetilpentan ve %5 oranında heptan vardır. 97 oktan benzinde ise %97
oranında 2,2,4-trimetilpentan ve %3 oranında heptan vardır.

CH 3 CH 3
CH –CH–CH –C–CH CH –CH –CH –CH –CH –CH –CH
3 2 3 3 2 2 2 2 2 3
CH 3
2,2,4-Tr�met�lpentan n-Heptan

Motor pistonlarının sıkıştırma gücü farklı olduğundan motorlar için kullanılması önerilen oktan sayısı fark-
lıdır. Kullanılması önerilen oktan sayısı otomobillerin kullanma kılavuzlarında belirtilmektedir. Araçlar için
önerilen oktan sayısını bilmek ve o oktan sayısını içeren benzin kullanmak hem araçların performansını
olumlu yönde etkiler hem çevreye daha az zarar verir hem de yakıt tasarrufu sağlar.
(Kaynak: Korkmaz, S. (2008). Buji ile ateşlemeli bir motorda farklı oktanlı yakıt kullanımının performans
ve emisyonlara etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. Yazarlar tarafından
düzenlenmiştir.)

142 12. SINIF KIMYA