Page 19 - Matematik 12 | 1. Ünite

Gelenbevi İsmail Efendi (1730-1790)
Daha çok matematik ve mantık
alanındaki çalışmalarıyla tanınan
Osmanlı âlimidir. 1730 yılında Ma-
nisa’nın Kırkağaç ilçesine bağlı
Gelenbe’de doğdu. Asıl adı İsmail
olmasına rağmen Gelenbevi ola-
rak anılır. Gelenbevi, matematik
konusundaki dehasını ve bu alan-
da meydana gelen yenilik ve ge-
lişmeleri takip ettiğini, 1787 yılında
İstanbul’a gelen bir Fransız mühen-
disinin Babıali’ye (Osmanlı Hükû-
metine) sunduğu, ancak dönemin
ilim adamlarınca pek anlaşılmayan
bazı logaritma cetvellerinin nasıl
kullanılacağı hususunda yazdığı,
“Logaritma Şerhi” adıyla da tanı-
nan “Şerh-i Cedâvili’l-ensâb” adlı
Türkçe eseriyle ortaya koymuştur.
ö
Grsel1 .1 Bu eser iki bölümden meydana
gelmektedir. Birinci bölümde sayı
sistemleri ve bunların özellikleri üzerinde durulurken ikinci bölümde logaritma cetvellerinin nasıl oluştuğu
ve bunların dayandıkları esaslar açıklanmıştır. Klasik İslam cebirinin Osmanlı dünyasındaki son temsilcisi
olan Gelenbevi’nin matematik ve astronomi çalışmalarını içeren birçok eseri bulunmaktadır. “Mesail-i Sitte”
ile klasik geleneğe bağlı cebir bilgilerini ele aldığı bu Türkçe cebir kitabı hakkında en ayrıntılı tanıtım Salih
Zeki tarafından yapılmıştır.
(Gölcük ve Yurdagür, 1996)

John NAPIER (Con Nepyer) (1550-1617)

Logaritmayı bulan İskoçyalı matema-
tikçidir. Sayısal hesaplamaları ko-
laylaştıracak bir yol ararken önce
Napier’in kemikleri olarak bilinen
üzerlerine rakamlar yazılmış küçük
değnekler yardımıyla yapılan bir
çarpma veya bölme metodu buldu.
1614’te yazdığı “Logaritma Kuralla-
rının Tanımı” adlı eserinde aritmetik
dizi ile geometrik diziyi karşılaştıra-
rak matematiğe logaritma kavramı-
nı kazandırmıştır. 1, 2, 3, ... biçimin-
deki aritmetik dizi ile buna karşılık
gelen 10, 100, 1000, ... biçiminde-
ki geometrik dizi arasındaki ilişkiyi
fark etmiştir.

Napier logaritma sözcüğünü orantı-
Grsel1ö .2
ların sayısı ya da algoritmik hesap
anlamına gelen logos ve aritmos sözcüklerinden oluşturarak “logaritm” adını vermiştir.
(Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedisi,1992)

Matematik 12
29