Page 23 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

Tat ve koku duyularının birlikte çalışmasıyla lezzet algılanır. Bazı insanlarda bu duyular daha hassastır. Zehirli
besinleri anlamak için ilk insanlarda daha çok işe yarayan bu hassasiyet bugün bir mesleğe dönüşmüştür. Örneğin
bir zeytinyağı fabrikasında zeytinyağının kalitesini kokusu ve tadına bakarak anlayıp sınıflandıran uzmanlar vardır.
Koklama Duyusu: Burun hem koku alma duyu organı hem de
solunum sistemi organıdır. Koku almak kimyasal bir duyumdur çün-
kü herhangi bir kokunun algılanması için gaz hâlindeki koku tane-
ciklerinin havaya karışması gerekir. Havaya karışan koku tanecikleri
koku hücreleri tarafından alınır. Mukoza ile kaplı olan koku hücre-
lerinde koku tespit edici tüycükler bulunur. Gaz hâlindeki tanecik-
ler mukozanın içinde çözünerek koku hücrelerini uyarır. Bu uyarılar
beyne giden sinirleri harekete geçirir ve duyum gerçekleşmiş olur
(Görsel 2.43).
İnsanlarda koklama duyusu, tat alma duyusundan daha hassas
olduğu için burun tıkalıyken yemeklerin tadı yeterince alınamaz. Ay- Görsel 2.43: Koklama duyusu
rıca koklama duyumunun, bozuk yiyeceklerin yenmeden fark edil-
mesini sağlamak gibi bir işlevi de vardır.
Dokunma Duyusu: Alanı en geniş duyu organı olan dokunma
duyusu deridir. Derinin dış yüzeyinin altında dokunma duyusuyla
ilgili sinir uçları vardır. Tüm bu sinir uçları elektrik sinyallerini bey-
ne göndererek dokunma duyumunun gerçekleşmesini sağlar. Bir
nesnenin sert, yumuşak, pürüzlü, pürüzsüz vb. olduğu bu duyumla
anlaşılır. Vücudun dokunmaya en duyarlı bölgeleri eller, dudaklar,
yüz, boyun ve parmak uçlarıdır (Görsel 2.44). Sıcak-soğuk, acı-ağrı
ve basınç duyumları da deri ile ilgilidir.
Normal vücut fonksiyonlarının sürdürülebilmesi için belli bir vü-
cut ısısına ihtiyaç vardır. Sıcaklık ya da soğukluk duyumları beden ısısı- Görsel 2.44: Dokunma duyusu
na göre değişir. Beden ısısından düşük sıcaklığa sahip olan nesne ya
da ortamlar soğuk, yüksek sıcaklığa sahip olanlar ise sıcak duyumuna neden olur. Bu duyumların hissedilmesi için
dokunmak şart değildir.
Basınç duyumu, deri üzerine uygulanan fiziksel basınç sonucu oluşur. Vücudun çeşitli yerlerine istemli ya da
istemsiz basınç uygulanır. Örneğin hafif yazlık elbiselerin yerine kalın ve ağır kışlık elbiseler giyildiğinde önce vü-
cutta basınç hissedilir. Giysilerin vücuda uyguladığı basınç bir süre sonra duyulmaz olur.
Hissedilen acı ya da ağrı vücudun tehlikede olduğunun işaretidir. Organizma hissettiği acı ve ağrı sayesinde
tehlikeye karşı önlem alır. Birçok hastalık, ağrı hisseden bireylerin doktora başvurmasıyla teşhis edilir. Ağrı ve acı
duyumu karmaşık bir süreçtir çünkü bu duyum sadece fizyolojik değil sosyal ve psikolojik faktörlerden de etkile-
nir. Örneğin ağrı duyumu aşırı konsantrasyon durumunda bastırılabilir. Araştırmalar baş ağrısının, dikkatin başka
bir yere odaklanmasıyla azaldığını gösterir. Ani yaralanma, kaza ve psikolojik stres durumlarında beyin endorfin
denilen bir kimyasal salgılar ve bu kimyasal, ağrı kesici görevi görür. Kaza geçiren insanların şok anında yaralarının
acılarını hissetmemesi bu yüzdendir.

MERAK KÖŞESİ

• Derideki aynı sinir uçları hem sıcaklık hem de acıyla ilgili
bilgileri beyne nasıl gönderebilir?
• Hava soğuk olduğunda neden burun ucu ve kulaklar (Görsel
2.45) daha çok üşür?
• İnsan kendisini neden gıdıklayamaz? Hiç merak ettiniz mi?

(www.ybu.edu.tr/sinancanan/contents/files/322009_Duyu.pdf adresinden yararla-
nılarak komisyon tarafından düzenlenmiştir. 31. 05. 2018, s. 22.40)
Görsel 2.45: Soğuk hava

PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ 55