Page 20 - Seçmeli Psikoloji | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2.9. DUYUMUN ÖZELLİKLERİ VE TEMEL DUYUM BİLGİLERİ

KONUYA HAZIRLIK

1. Uzay boşluğunda gitarın telleri çekilip bırakıldığında teller dünyadaki gibi titreşir ancak hiçbir
ses duyulmaz. Neden?
2. Yarasanın işitme, yıldız burunlu köstebeğin dokunma duyusu diğer duyularına göre daha
önemli ve işlevseldir. İnsanlar için hangi duyu ya da duyular diğerlerinden daha önemlidir? Ne-
denleriyle açıklayınız.

Organizmanın içinden veya dış çevreden gelerek organizmayı harekete geçiren her türlü etkiye uyarıcı denir.
Açlık, susuzluk, yorgunluk gibi uyarıcılar organizmanın içinden; ses, koku, renk gibi uyarıcılar ise dış çevreden
gelen uyarıcılardır. Uyarıcıların duyu organlarını ya da sinirleri etkilemesiyle uyarım meydana gelir. Duyu organla-
rının uyarıcılardan aldığı enerjiyi sinirler aracılığıyla beyne ulaştırmasına duyum denir. Örneğin gülün kokusu bir
uyarıcıdır. Bu kokunun burun tarafından alınması duyumdur.
Duyumun meydana gelmesi iç ve dış uyarıcıların var olmasına bağlıdır. Uyarıcıların beyne ulaşması için uygun
bir ortama, sağlıklı duyu organlarına, sağlıklı bir beyne ve uyarıcıların beyne ulaşmasını sağlayan duyu sinirlerine
ihtiyaç vardır. Ayrıca uyarıcıların uyarımı oluşturması için duyusal eşik sınırlarının içinde olması gerekir.
Bir organizmanın bir uyarıcıyı fark etmeye başladığı noktaya duyusal eşik denir. Duyusal eşik, alt ve üst eşik
olmak üzere ikiye ayrılır. Alt eşik, bir duyusal sistemi harekete geçirmek için gereken en düşük fiziksel enerjidir. Üst
eşik ise bir duyusal sistemi harekete geçirmek için gereken en yüksek fiziksel enerjidir. Örneğin frekansı 20’den az
olan titreşimlerle frekansı 20 000’den fazla olan titreşimler duyulmaz. İnsanda işitme için 20 frekans alt eşik, 20 000
frekans üst eşik sınırıdır.
Aynı cinsten iki uyarıcının birbirinden ayırt edilebilmesi için gereken en küçük şiddet değişikliğine fark eşiği
denir. Fark eşiği uyarıcının başlangıçtaki şiddetine bağlı olarak değişir yani fark eşiğinin sabit bir değeri yoktur.
Örneğin 500 wattlık bir ampule 50 watt eklendiğinde ışığın arttığı fark edilmeyebilir. Ampule 200 watt daha ek-
lendiğinde yani ışık 700 watta çıkarıldığında göz, ışığın arttığını çok rahat algılar. Odadaki ışığın arttığının fark
edilmesini sağlayan 200 wattlık miktar, fark eşiğini gösterir.
Duyusal eşikler; canlıdan canlıya, in-
sandan insana, kişinin içinde bulunduğu
psikolojik, fizyolojik duruma ve çevre ko-
şullarına göre farklılık gösterir. Örneğin
yunuslar 200 000 hertze kadarki sesleri
duyarken köpekler 50 ile 60 000 hertz arası
sesleri duyabilmektedir. Köpeklerin koku
alma, yunusların duyma, akbabaların gör-
me duyum eşikleri insanlara göre çok ge-
lişmiştir. İnsanlarda yaşlanmaya ya da uzun
süre yüksek desibel sese maruz kalmaya
bağlı olarak işitme kayıpları yaşanabilir.
Görme duyusunu yitirdiği için işitme duyu-
su daha hassas hâle gelen biri en ufak ses
değişikliklerini bile fark edebilir.
Organizma hem kendisi hem de çev-
resini duyu organları aracılığıyla tanır. Dış
çevreden gelen uyarıcıların fark edilmesini
sağlayan organa duyu organı denir. Gör-
me, tat alma, işitme, koklama ve dokunma
olmak üzere beş duyu vardır (Görsel 2.39). Görsel 2.39: Duyu organlari

52 PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ