Page 24 - Tarih 11 | 1.Ünite

1. ÜNİTE

Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş

Osmanlı gemiciliğinin gelişimindeki birinci dönem, devletin ku-
ruluşundan XVII. yüzyılın sonlarına kadar devam eden kürekli
gemilerdir. İkinci dönem ise XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren
yelkenli gemiler dönemidir. Birinci dönemde kullanılan başlıca
gemiler kadırgalar iken ikinci dönemde kalyonlar kullanılmıştır.

Kadırga ve Kalyon

Osmanlı denizcilik tarihinde kadırgaların hâkim olduğu birinci
döneme, özellikle Osmanlı gemi teknolojisine, kendi bilgi ve
becerilerini ilave eden Barbaros Hayreddin Paşa damgasını
vurdu. Barbaros, kadırgaların en etkili savaş gemileri olduğu
kanaatindeydi. Çünkü yelkenli büyük gemiler rüzgârlı hava-
larda daha hızlı yol alsalar bile Akdeniz’de yaz mevsiminin
uzun sürmesi ve bu aylarda havanın durgun gitmesi sebebiyle
uzun bir süre bu gemiler adeta hareketsiz kalıyordu. Yine bu
gemiler, kürek ağırlıklı kadırgalar gibi koylarda ve küçük li-
manlarda kullanılmaya elverişli değildi.
Bu sebeple XVII. yüzyılın sonlarına ka-
dar Osmanlı donanmasının bel kemiğini
kadırga sınıfı gemiler oluşturdu.
İkinci dönemin en önemli gemisi kal-
yondu. Kadırgaya göre daha uzun bir
gövdeye sahip olan kalyonlar, kadır-
gadan farklı olarak büyük yelkenlere
ve toplara sahipti. Büyük oldukları için
daha fazla insan taşıyabilen kalyonların
manevra kabiliyeti kısıtlıydı ve kadırga-
lar gibi süratli hareket edemiyordu. Bu
nedenle XVI. yüzyılın ortalarından itiba-
ren gemi inşasında kalyonlara üstünlük
Görsel 1.26
Kadırga ve kalyon sağlayan yeni özellikler kazandırıldı. Özellikle Girit Seferleri
(Tablo) sırasında Osmanlılar, Venediklilerin karşısında hafif kalan ka-
dırgaların yerine kalyon (Görsel 1.26) yapımına ağırlık verdi.
YORUMLAYALIM İdris Bostan, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği,
s.198’den düzenlenmiştir.
Osmanlı donanması, kadırgadan kalyona neden geçmiştir?

Avrupalı devletler, Atlas Okyanusu’ndaki güçlü gelgit akıntıları ve
rüzgârlar nedeniyle kadırgalarla ne ticaret ne de savaş yapabili-
yordu. XV. yüzyıl sonlarından itibaren okyanus gemiciliği gelişti ve
XVI. yüzyıl sonundan itibaren Avrupalı devletler yelkenli gemilere
geçerek kalyonları birer top bataryasına dönüştürdü. Böylece deniz
savaşları yeni bir nitelik kazandı.

Akdeniz’in iklim şartlarına uygun olarak ve zaman içerisinde ge-
liştirilen kadırgalar, bu coğrafyada uzun yıllar kullanılmıştı. An-
cak XVI. yüzyıl sonlarından itibaren Akdeniz’e gelen İngiltere ve
Hollanda’nın kalyonları, kadırgalara üstünlük sağlayarak Akdeniz’e

32