Page 35 - Tarih 11 - Ünite 2

DEĞİŞİM ÇAĞINDA
AVRUPA VE OSMANLI

1510’da Selanik’te, 1554’te Edirne’de, 1605’te Şam’da, 1646’da
İzmir’de basımevleri kurarak din, tarih ve dil bilgisi kitapları bas-
mıştır. Osmanlı’da ilk Ermeni matbaası, Kumkapı’da 1567 yılında
kurulmuştur. İstanbul’da ilk Rum matbaasını ise N. Metaxas adlı
bir Rum papaz, Londra’dan getirdiği basım araçları ile 1627 yı-
lında açmıştır.

Müslümanların kullandığı ilk matbaa Lâle Devri’nde açılabilmiştir.
Matbaa kurma hazırlıklarına basımevinin açılışından sekiz yıl kadar
önce başlayan İbrahim Müteferrika (Görsel 2.41) ve Fransa Elçisi
Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin oğlu Said Efendi ile ortak
bir matbaa kurmak konusunda anlaşmıştır. Müteferrika, matbaa-
nın yararlarını anlatan bir rapor hazırlayarak Sadrazam Nevşehirli
Damat İbrahim Paşa’ya sunmuş ve sunduğu dilekçeye Vankulu
Lûgati’nin basılmış birkaç sayfasını da eklemiştir. Sadrazam’ın
olumlu karşılaması ve Said Efendi’nin çabalarıyla şeyhülislam,
“matbaa kurulmasında din bakımından sakınca olmadığı” yolunda
fetva vermiş ve matbaa açılmasının önünde engel kalmamıştır.
Görsel 2.41
Padişah III. Ahmed, 1727 yılında din kitapları basılmaması şartıyla İbrahim Müteferrika
matbaa açılmasına izin veren fermanını yayımlamıştır. İbrahim
Müteferrika’nın evinin alt katında 1727 yılında yani Avrupa’da
geliştirilmesinden yaklaşık üç asır sonra Müslümanların kullanımı
için ilk matbaa kurulabilmiştir.
İbrahim Müteferrika matbaasında basılan ilk kitap, iki yıl kadar
süren çalışmalar sonunda 31 Ocak 1729’da yayımlanan “Vankulu
Lûgati” (Görsel 2.42) olmuştur. 1729-1741 yılları arasında sade-
ce 17 kitap yayımlanmış, Müteferrika’nın
ölümüyle uzun süre yayımda duraklama
olmuştur. XVIII. yüzyıl sonuna kadar ba-
sılan kitapların sayısı 45 kadardır. Bunlar
dil, sözlük, tarih, coğrafya, sosyal bilimler,
askerlik, fen, eğitim, matematik vb. konu-
ları içeren kitaplardır.
Osmanlı Devleti’nde okuyucu kitlesinin
sınırlılığı, matbaanın yaygınlaşmasını da
engellemiştir. Hattatlığın yaygın bir mes-
lek oluşu, dinî tutuculuk ve yasaklamalar,
okuryazar oranının düşüklüğü ve okuma
alışkanlığının yaygınlaşmaması gibi se-
bepler, matbaanın Osmanlı Devleti’nde Görsel 2.42
Müslümanlar tarafından geç kullanılmaya başlamasının temel Vankulu Lügati
sebepleri olarak gösterilebilir. Kâğıt ihtiyacı ve yetişmiş eleman
sorunu da matbaanın geç kullanılmasının teknik sebepleri olarak
gösterilebilir.

1730 yılında Lâle Devri’nde çıkan Patrona Halil Ayaklanması
sonrasında, yenilikçi sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa
katledilmiş ve padişah tahttan indirilmiş fakat basımevine BİLİYOR MUSUNUZ?
dokunulmamıştır.

81