Page 33 - Tarih 11 - Ünite 2

DEĞİŞİM ÇAĞINDA
AVRUPA VE OSMANLI

değil aslında matbaacılık tekniğini geliştiren kişidir. Gutenberg,
değiştirilebilen harflerle baskı yöntemini geliştirmiş ve baskıyı me-
kanikleştirmiştir. Avrupa’da, XV. yüzyıldan sonra özellikle Almanya
ve İtalya’da matbaanın kullanımı yaygınlaşmıştır. Basın sanatının
gelişip yaygınlaşması sonucu insanlar geniş ölçüde okuma imkânı
bulmuş ve o zamana kadar soylularla din adamlarının yararlandığı
kitaplar artık halkın da kullanımına açılmıştır.

Kitaplar, matbaadan önceki dönemlerde elle yazılarak çoğaltılmış-
tır. Avrupa’da kitap çoğaltma işi manastırların yazı atölyelerinde
yapılmış ve zamanla kitap yazımı, daha çok bir kilise görevi olarak
görülmeye başlanmıştır. Kilisenin el yazması kitaplar üzerindeki
etkisi, Orta Çağ boyunca devam etmiştir. Avrupa’da XIII. yüzyılın
sonlarında, üniversitelerin kurulduğu dönemde, kitap çoğaltan
meslek kuruluşları ortaya çıkmış, XIV ve XV. yüzyılda ise kiliseye
bağlı olmayan hattat, minyatürcü ve kitap süsleyicileri yetişmiştir.
Parşömenle hazırlanan el yazması kitabın pahalı olması nedeniyle
Orta Çağ’ın sonlarında parşömenin yanında kâğıt da kullanılmaya
başlanmıştır. El yazması kitaptan basılı kitaba geçiş, matbaanın ica-
dıyla gerçekleşmiştir. Avrupa’da kâğıt ve matbaanın yaygınlaşması,
bilginin üretiminde ve yayılmasında en önemli aşama olmuştur.

Kâğıdın Serüveni
Parşömen, keçi ve koyun derisinin üzerindeki yünün veya
kılın kazınıp derinin birkaç gün kireçli suda bekletilmesi,
ardından da sünger taşı ile parlatılmasıyla elde edilir ve bu
yüzden pahalı bir malzemedir. Kitap basımı için parşömen
yerine kâğıdın kullanılması bir dönüm noktası olmuştur. Görsel 2.39
Kâğıt, dut ağacı kalıpları, kendir, kenevir ve paçavra kulla- Kağıt üretimi
nılarak yapılmıştır. Parşömene göre daha ucuz olan kâğıt,
MS 105’te Çin’de icat edilmiştir (Görsel 2.39). Müslümanlar,
Çinlilerden bu icadı öğrenmiş ve kâğıt üretmeye başlamıştır.
İslam dünyasında bol miktarda kâğıt üretilmesi, Orta Çağ’da
İslam kültürünün üstün olmasının sebepleri arasındadır. Kâ-
ğıt, İspanya’yı fetheden Müslümanlar tarafından Avrupa’ya
taşınmıştır. Müslümanlar, XII. yüzyılda Endülüs’te Avrupa’nın
ilk kâğıt imalathanelerini kurmuştur. 1276 yılında İtalya’nın
Fabriano şehrinde imal edilene kadar Avrupalılar, kâğıt ihti-
yacını Yakın Doğu ve İspanya’dan karşılamıştır. Kâğıt imalatı
Fransa’da 1348, Almanya’da 1390, İngiltere’de 1495 ve Ame-
rika’da 1690’da başlamıştır. ÖRNEK METİN
Osman Ersoy, “Kağıt”, s.163-165’ten düzenlenmiştir.

79