Page 30 - Tarih 11 - Ünite 2

2. ÜNİTE

Osmanlı tarihinde Avrupa tarzında ilk yenileşme hareketleri Lâle
Devri hükümdarı olan III. Ahmed Dönemi’nde başlamıştır. Bu dö-
nemdeki ıslahat fikirleri, sonraki yenileşme çabalarına yön vermiş
ve bu yenileşme hareketlerine zemin hazırlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin savaşlardaki başarısızlıkları, XVIII. yüzyılın ilk
yıllarından itibaren silah ehli olan askerî sınıfın önemini kaybet-
mesine neden olmuştur. Askerî sınıfın yerine devlet kademelerinde
kalem ehli bürokratlar ön plana çıkmaya başlamıştır. Örneğin dış
sorunları çözmek için diplomasiye değer verilmiş ve dış ilişkilerde
reisülküttaplık kurumu önem kazanmıştır. Bunda dönemin reisül-
küttabı Mehmed Rami Efendi’nin önemli bir rolü vardır. Mehmed
Rami Efendi’nin reisülküttaplıktan sadrazamlığa getirilmesiyle
kalemiye sınıfı giderek güçlenmeye başlamıştır.

Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Batı’da genişleme si-
yasetini bırakmış Avusturya ve Rusya gibi devletlerin, Osmanlılar
aleyhine genişlemelerine karşı savunma tedbirleri almıştır. Böylece
kaybedilen yerleri geri alma ümidi kalmayan Osmanlı Devleti, Av-
rupa sınırlarını güvence altında tutmaya çalışmıştır. Devletin ileri
gelenleri, Osmanlı tarihinde ilk defa savaştan çok barışı korumak
amacıyla Avrupa siyasetiyle yakından ilgilenmiştir.

Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış politikası ve ticareti için önemli
olduğuna inanan ve bu yönde harekete geçen ilk Osmanlı sad-
razamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa (Görsel 2.35) olmuştur.
Görsel 2.35 Bu doğrultuda İstanbul’daki Avrupa ülkelerinin diplomatik tem-
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa silcileriyle düzenli bir ilişki kurulmuş ve çeşitli ülkelere elçiler
(Rijksmuseum Amsterdam)
gönderilmiştir. Elçiler yalnızca diplomatik ve ticari görüşmelerde
bulunmamış, Avrupa’daki diğer gelişmeleri de yöneticilere rapor
hâlinde sunmuşlardır.
Osmanlı’da Yenileşme Çabaları

Avrupa’ya gönderilen ilk elçi Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efen-
di’dir (Görsel 2.36). 1720-1721 tarihleri arasında Paris’e gön-
derilen Çelebi Mehmed Efendi’nin hazırladığı rapor, Osmanlı
Devleti’nin aydınlanmasında en etkili rapor olmuştur. Bundan
böyle Osmanlılar kendilerini Avrupa’dan soyutlamamış ve
Batı’daki gelişmelerden haberdar olarak Doğu-Batı arasında
bütünleşmenin ilk adımlarını da atmaya başlamıştır. Hem Av-
rupa’da hem de Osmanlı’da eski devirlerde birbirlerine karşı
oluşan ön yargılar yavaş da olsa yıkılmaya başlamıştır. Bu
bakımdan Osmanlıların yenileşmesinde Osmanlı diplomatları
ve maiyetlerinin yeri inkâr edilemeyecek kadar önemlidir.
Görsel 2.36 Yirmisekiz Çelebi Mehmed’in oğlu Mehmed Said Efendi, Lâle
Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi
Devri’nde Avrupai tarzdaki yenileşmenin öncüsü olmuştur.
Görüldüğü üzere Osmanlı Devleti’ndeki değişim sürecinde,
devlet erkânı ve onlara yakın olanlar, birinci derecede etkili
YORUMLAYALIM olmuş ve yenileşme bir halk hareketi olarak doğmamıştır.
Tufan Gündüz, Osmanlı Tarihi El Kitabı, s.771-774’ten düzenlenmiştir.
Osmanlı Devleti’nde yenileşme çabalarının bir halk hareketi
olmamasının sebepleri nelerdir?

76