Page 32 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

1. Ünite

I. Murat Dönemi’nde Rumeli’deki topraklar (sancaklar) birleştirilerek merkezi Manastır olan
Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. Rumeli’de fethedilen yerler artınca Anadolu ve Rumeli’nin tek
idareci tarafından yönetimi sakıncalı görülmüş ve beylerbeylik sayısı ikiye çıkarılmıştır. Yıldırım
Bayezid Dönemi’nde de merkezi Kütahya olan Anadolu Beylerbeyliği oluşturulmuştur. Rumeli
Beylerbeyliği protokol bakımından Anadolu Beylerbeyliği’nden daha önde yer almıştır.
Osmanlı Devleti yeni topraklar fethettik-
çe farklı milletlerden olan halkı idare etme- Tablo 1.6: Osmanlı’nın Klasik Dönem Taşra Görevlileri
nin zorluğunu görmüş, bu nedenle taşrada
farklı bir idari yapılanmanın içerisine girmiş- İdarî Birim Yönetici Güvenlik Adalet
tir. Farklı milletlerden insanları idare etmek Eyalet Beylerbeyi Subaşı Kadı
amacıyla taşradaki yapılanma yeniden dü- Sancak Sancakbeyi Subaşı Kadı
zenlenmiş ve taşraya en üst yönetici olarak
beylerbeyi unvanıyla yöneticiler atanmıştır Kaza Kadı Subaşı Kadı
(Tablo 1.6). Atamaları padişah tarafından Köy Köy Kethüdası Yiğitbaşı Kadı Naibi
yapılan beylerbeyi, ilk etapta eyaletin askerî
yöneticisi iken ilerleyen dönemlerde eyaletin mülkî amiri unvanını kazanmıştır. Taşranın ikinci
büyük yöneticisi ise sancak beyi unvanını taşıyan yöneticiler olmuştur. Kazalardaki sivil yöne-
tim, adalet ve belediye işleri ise kadı tarafından yürütülmüştür.
Tanzimat Dönemi’nde yayınlanan 1864 Vilayet Nizamnâmesi’yle Osmanlı Devleti idari yapı-
yı yeniden düzenlemiştir. Vilayet Nizamnâmesi’ne göre vilayette vali, sancakta mutasarrıf, kaza-
da kaymakam, nahiyede nahiye müdürü, köyde de muhtar yönetici olmuştur.

Askerî Teşkilat
Osmanlı askerî teşkilatı Selçuklular, İlhanlılar ve Memlük askerî teşkilatları örnek alınarak
oluşturulmuştur. Osmanlılarda ilk düzenli ordu (yaya müsellem), Orhan Bey Dönemi’nde kurul-
muştur. Osmanlı ordusu, kara ve deniz kuvvetleri olmak üzere iki bölümden oluşmuştur.
Kara Kuvvetleri
I. Murat Dönemi’nde sınırların genişlemesiyle birlikte, ilk Türk İslam devletlerinde kulla-
nılan gulam sistemine benzeyen bir sistem oluşturulmuştur. Buna göre savaş esirlerinin beşte
biri alınıp bu kişilere Türk İslam terbiyesi verilir, bu terbiyeden geçen kişiler daha sonra askerî
sınıfa dahil edilirdi. Pencik adı verilen bu sistemde Türk İslam örf ve âdetlerini öğrenen savaş
esirleri, daha sonra Acemi Oğlanlar Ocağı’na alınır ve burada yedi-sekiz yıl eğitim aldıktan sonra
kapıkulu ocaklarında göreve başlardı.
Pencik sisteminde sürekliliğin olmaması nedeniyle Mehmet Çelebi Dönemi’nde devşirme
sistemine geçilmiştir. Bu sistemle belli bölgelerdeki Hristiyan ailelerden alınan çocuklar, pencik
sistemindeki gibi bir eğitime tabi tutulmuş, verilen eğitimin ardından ordu veya bürokraside
göreve alınmıştır.
Osmanlı Devleti, ilk Türk İslam devletlerindeki ikta sis-
temini, tımar sistemi adıyla geliştirerek bu sistemi devam et-
tirmiştir. Tımar sistemi içerisindeki eyalet askerleri, Osmanlı
ordusunun önemli bir kısmını oluşturmuştur. Tımar sistemi
devletin hem atlı asker ihtiyacını karşılamış hem de toprağın
işlenmesini sağlamıştır.
Deniz Kuvvetleri
Osmanlı donanması (deniz kuvvetleri) (Görsel 1.31) ilk ola-
rak Orhan Bey Dönemi’nde Karamürsel’de oluşturulmuş, do-
nanma komutanına kaptan-ı derya, donanma askerlerine de
levent adı verilmiştir. XVI. yüzyılda altın çağını yaşayan Os-
manlı donanmasının ünlü denizcileri arasında Barbaros Hay-
rettin Paşa, Piri Reis ve Seydi Ali Reis gibi önemli kişiler yer
almıştır. Bu dönemdeki belli başlı tersaneler; İstanbul, Gelibo- Görsel 1.31
lu, Rusçuk, İzmit, Sinop, Basra ve Süveyş’te açılmıştır. Kâtip Çelebi’nin tasvirlerinde Türk gemisi

42