Page 37 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

Türklerde Devlet Teşkilatı

II. Mahmut Dönemi’nde devlet yönetiminde önemli değişiklikler olmuştur. Merkezî bürokra-
tik sistem yeniden ele alınarak Dar-ı Şûra-yı Askerî (askerî işler), Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
ve Dar-ı Şûra-yı Bab-ı Âli (yönetim işleri) oluşturulmuştur. Divan-ı Hümayun ise işlevselliğini
yitirdiği için kaldırılmış, yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur.
II. Mahmut, merkezî otoriteyi güçlendirmek için çeşitli tedbirler almıştır. Bu tedbirler arasın-
da ayanlar ile Sened-i İttifak’ın imzalanması, sadrazam ile şeyhülislamın yetkilerinin kısıtlan-
ması ve Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması vardır.

SORU

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yeni kurumların oluşmasına neden hız verilmiş ola-
bilir? Açıklayınız.

Bu dönemde idari yetkiler Heyet-i Vükela (Bakan- Tablo 1.7: II. Mahmut Dönemi Meclisleri
lar Kurulu) arasında paylaştırılmış; sadrazam, baş-
vekâlet konumuna getirilmiştir. Başvekâlet konumu- Meclisin Adı Görev Sahası
na getirilen sadrazam, bakanlıklar arasında işbirliğini Dar-ı Şûra-yı Bab-ı Âli Yönetim
sağlayan bir statü kazanmıştır. II. Mahmut, devlet
işlerinin ahenkli bir şekilde yürütülmesi için çeşitli Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adalet
meclisler ve komisyonlar kurmuş (Tablo 1.7), önceden Adliye
divanda görüşülen devlet işleri, kurulan bu komis- Dar-ı Şûray-ı Askerî Askerlik
yonlardaki meclislerde görüşülmeye başlanmıştır.
II. Mahmut Dönemi’nde memurlar ilk kez içişleri ve dışişleri diye ikiye ayrılmış ve bunların
maaşları hazineden verilmeye başlanmıştır. Kamu görevlilerinin haksız yollarla elde ettikleri gelir
veya emlakın bir kısmına ya da tamamına devlet tarafından el konulması anlamına gelen müsa-
dere usulü bu dönemde uygulamadan kaldırılmıştır.
Yapılan bu çalışmaların yanında, Anadolu ve Rumeli’deki vilayetlerin merkeze bağlanması dev-
let otoritesini biraz daha sağlamlaştırmıştır. II. Mahmut, merkezî otoriteyi artırmak için valileri
maaşa bağlamış ve onları memur derecesine indirmiştir. Yine bu dönemde köy kethüdası diye
adlandırılan muhtarlıklar kurulmuş, ayanların taşradaki görevleri muhtarlara devredilmiştir.
Abdülmecit Dönemi’nde ise daha önce Avrupa’da elçilik görevinde bulunan Mustafa Reşit
Paşa, padişahın emriyle Avrupa tarzında ıslahat çalışmalarına başlamıştır. Osmanlı Devleti, Av-
rupalıların azınlık haklarını öne sürerek kendi iç işlerine müdahalesini engellemek, dağılmayı
önlemek ve Mısır meselesinde Avrupa’nın desteğini almak için Tanzimat Fermanı’nı ilan etmiştir.
II. Mahmut Dönemi’nde başvekâlete dönüşen sadrazamlık, Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla
eski konumuna getirilirken şeyhülislamın siyasi danışmanlık rolü azaltılmıştır. Yine bu dönem-
de farklı görevleri olan birçok meclis açılmış, mülkiyenin başındaki sadrazam, ülkeyi kendisine
bağlı olan Heyet-i Vükela (Bakanlar Kurulu) ile yönetmiştir.

SIRA SİZDE

Tablo 1.8’de verilen ve XIX. yüzyılda merkez teşkilatı içinde yer alan görevlilerin,
Osmanlı Devleti’nin geçmiş dönemindeki karşılıklarını yazınız.

Tablo 1.8: Osmanlı Devleti’nde Divan Üyeleri ve XIX. Yüzyılda Heyet-i Vükela

XIX. yüzyılda Heyet-i Vükela (Bakanlar Kurulu) Osmanlı Devleti’nde Divan Üyeleri

Başvekil (başbakan) ......................................................................................
Nazırlar (bakanlar) .....................................................................................
Maliye Nazırı .....................................................................................

Hariciye Nazırı .....................................................................................
Dâhiliye Nazırı .....................................................................................

47