Page 5 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

Türklerde Devlet Teşkilatı

Kök Türkler Dönemi’nde, Hunlarda olduğu gibi ikili yönetim anlayışı devam etmiş, ülke
doğu ve batı olmak üzere ikili teşkilat hâlinde idare edilmiştir. Bu dönemde hükümdarlar kağan
unvanını da kullanmışlardır. Orhun Yazıtları’nda; “Babam Kağan ile Anam Hatun’u Tanrı tahta
oturttu. Tanrı izin verdiği ve kutlu olduğum için kağan oldum.” denilmektedir. Yazıtlardaki bu
sözler, hükümdarlığın yöneticilere Tanrı tarafından verildiğine inanıldığını ve hükümdar hatun-
larının da kut anlayışı içerisinde olduğunu göstermektedir.
Hun ve Kök Türk devletlerinde olduğu gibi Uygurlar Dönemi’nde de egemenlik anlayışı Tan-
rısal bir meşruiyete bağlanmıştır. Zira bu dönem yazıtlarında; “Gök ve Ay Tanrı’dan kut bulmuş.”
şeklinde ifadelere rastlanmıştır. Devlet yönetimi olarak da ikili yönetim anlayışı devam etmiştir.
Yerleşik hayatı benimsemiş olan Uygurlarda siyasi bir yapı olan boyların reislerine tutuk;
şehirlere ise balık adı verilmiştir. Devletin merkezi Kök Türklerde Ötüken şehri iken, Uygurlar
Dönemi’nde Karabalgasun olmuştur.
Hazar Devleti’nin yönetim anlayışı genel olarak Kök Türklerin devlet yönetim anlayışına
benzemekle birlikte, kendilerine has bir kısım özellikler de taşımıştır. Çünkü Hazarlarda devlet
yönetimi, kağan ve bek’in yönettiği ikili bir yapıdan oluşmuştur. Hazarlarda kağan devletin var
olma sebebi olduğu için savaşa katılmazdı. İcra yetkisi ise yok denecek kadar azdı. Onun yerine
ülkeyi yönetme ve savaşa katılma gibi bütün görevleri kağan adına bek yerine getirirdi.
Bu idarî yapı, devlet yönetiminde çift başlılık gibi algılansa da gerçekte öyle değildir. Zira
buradaki idarî yapı, tarkanlar, hâkimler ve yerel valiler gibi daha alt kademedeki görevliler
tarafından da desteklenmiştir. Hazar yöneticileri kağan, bek, şad, yilig gibi unvanları da kul-
lanmışlardır.
Hun Türklerinden itibaren devlet yönetimi ile ilgili konularda kağanla
birlikte kararlar almak ve bu kararları uygulamak üzere devlet görev-
lilerinin bulunduğu bir hükûmet de yönetimde yer almaya başla-
mıştır.
Kök Türk paralarının üzerinde, kağanın yanında hatunun
resminin de bulunması (Görsel 1.5), ilk Türk devletlerinin
yönetiminde hatunların saygı gördüklerini ve söz sahibi
olduklarını gösterir.
Türk tarihine genel olarak bakıldığı zaman, Türklerin teş-
kilatçı bir yapıya sahip oldukları ve bu sayede tarih boyunca
birçok devlet kurdukları görülür. Türklerde var olan bağımsızlık
duygusu, onların devlet teşkilatını oluşturmasında ana etkendir.
Türklerin siyasi oluşumunun tepe noktasında il (devlet) vardı ve
ilin başında da kağan bulunurdu. İlk Türk devletlerinde kağanlar
Görsel 1.5: Kök Türk parası (TİKA
özel koleksiyonu-Ankara) otağda otururlardı. Uygurlar Dönemi’nden itibaren ise otağın yerini
saray almıştır.

SIRA SİZDE

“Bilge Kağan: Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye gece uyumadım, gündüz
oturmadım. Aç milleti doyurdum, çıplak milleti giydirdim. Fakir milleti zengin kıldım.
Az milleti çok kıldım. Dört bir tarafa ordu sevk ettim. Devletimi değerli kıldım.” dedi.
Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, s. 75-81 (Düzenlenmiştir.)

Bilge Kağan’ın söylediklerinden yola çıkarak Türk hükümdarlarının başlıca görev-
lerinin neler olduğunu yazınız.

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................

15