Page 7 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 1.Ünite

Türklerde Devlet Teşkilatı

1.2. İlk Türk Devletlerinin Teşkilat Yapısı

İlk Türk devletlerinin teşkilat yapısı incelendiği zaman; kağan, hatun, yabgu, kurultay, ayu-
kı, aygucı, buyruk, şad, tigin gibi devlet teşkilatında önemli rolleri olan güçlü kişiler ve bazı ku-
rumlarla karşılaşılır.
Türklerde Güneş’in doğduğu yer kutsal olarak kabul edildiği için devletin doğu kısmını asıl
hükümdar olan kağan, batı kısmını ise genelde yabgu unvanıyla kağanın kardeşi ya da hanedan
üyelerinden biri yönetirdi.

HÜKÜMDAR
(Kağan) Özellikleri
Yabgu
Ülkenin batı kısmını yöne- Bilge, alp (kahraman), erdemli ve adalet-
ten hanedan üyesidir. lidir.

Hatun Görevleri
Hatun, kağanın eşidir ve devlet işlerinde söz ● Devleti, milleti ve töreyi düzene koyar.
sahibidir. Hatunlar gerektiği zamanlarda dev- ● Halkın ihtiyaçlarını karşılar.
let reisliği ve naiplik (vekillik) de yaparlardı. ● Asayişi sağlar.
● Halkın refah düzeyini arttırır.
Kurultay (Kengeş, Toy) ● Halkın sevgisini kazanır.

İlk Türk devletlerinde ülke meselelerinin Kullandığı Unvanlar
görüşülüp karara bağlandığı yerdir.
Kağan, hakan, tanhu, şanyü, han, yabgu,
idikut, ilteber, erkin, ilteriş
Ayukı (Hükûmet)

Devlet işlerinin yürütülmesini sağlardı. Hükû- Hâkimiyet Sembolleri
metin başında aygucı veya üge adı verilen bir Otağ (hakan çadırı), örgin (taht), kılıç, nev-
görevli bulunurdu. Asya Hunlarından itibaren bet (davul), kur (kemer), berge (kamçı),
Türklerde hükûmet üyelerine buyruk (bakan) kama (bıçak), kotuz (sorguç), tuğ (sancak),
denilmiştir. ordu, yay, toy (ziyafet)

Şad

Hanedan üyesi komutanlara verilen isimdir.

Tigin
İlk Türk devletlerinde kağanın erkek çocukla-
rına tigin veya elig denilirdi. Tiginlere tecrübe
kazansınlar diye bazı bölgelerin yönetimi
verilirdi. Tiginleri; ataman, inal veya inanç
gibi isimlerle anılan kişiler yetiştirirdi.
Şema 1.2 İlk Türk devletlerinde teşkilat yapısı
Yukarıdaki Şema 1.2, ilk Türk devletlerinden olan Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlar için
geçerlidir. Hazarlarda ise durum biraz farklıdır. Hazarlarda yönetimin başında kağan olsa da
devlet işlerini bek denilen görevli yürütürdü.

17