Page 24 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 3.Ünite

3. Ünite

1961 Anayasası, bireysel özgürlüklerin
ön plana çıktığı bir anayasa olma özelliği taşır
(Görsel 3.17).
1961 Anayasası’nın 1924 Anayasası’n-
dan farkı, sosyal haklar ve ödevlerin ilk defa
bu Anayasa’da daha sistemli hâle getirilmiş
olmasıdır. Bu haklar; kişi hakları ve ödevleri,
sosyal ve iktisadî haklar ve ödevler ile siyasi
haklar ve ödevler olmak üzere düzenlenmiştir.
Görsel 3.17: 1961 Anayasa referandum sonuçlarını gösteren gazete

1961 ANAYASASI SOSYAL HAKLAR VE ÖDEVLER

Kişi hakları ve ödevleri
Kişi dokunulmazlığı, özel yaşamın gizliliği, konut dokunulmazlığı, yolculuk, haberleşme, din ve vic-
dan hürriyeti, toplantı ve yürüyüş özgürlüğü ile basın yayım özgürlüğü gibi konuları içine almaktadır.

Sosyal ve iktisadî haklar ve ödevler

Ailenin korunması, mülkiyet hakkı, çalışma özgürlüğü, sendika kurma ve toplu sözleşme hakkı,
sağlık ve öğrenim hakkı gibi hakları kapsamakta ve bu hakları güvence altına almaktadır.

Siyasi haklar ve ödevler
Seçme ve seçilme hakkı, parti kurma, yurt savunmasına katılma ve dilekçe hakkı bu kapsamda
değerlendirilmiştir.

1961 Anayasası’nda toplumsal ve ekonomik haklar kapsamlı bir biçimde yer almıştır. Bu
Anayasa’da; “Savaş, seferberlik ve sıkıyönetim gibi olağanüstü durumlarda temel hak ve hürri-
yetler gerektiği kadar durdurulabilir.” ilkesi de yer almıştır.
12 Eylül 1980 tarihinde yine bir askerî darbe ile yönetime el konularak parlamento feshedil-
miş ve 1961 Anayasası yürürlükten kaldırılmıştır. Daha sonra yeni bir anayasa hazırlanmış ve
bu Anayasa da 7 Kasım 1982 tarihinde halkoyuna sunularak kabul edildikten sonra yürürlüğe
girmiştir.
1982 Anayasası, önceki anayasalara göre daha ayrıntılı hazırlanmıştır. Bu Anayasa hazır-
lanırken 1961 Anayasası’nın temel sistematiği benimsenmiş, dönemin şartları gereği anayasa
maddelerinde değişikliğe gidilmiştir. 1982 Anayasası temel hak ve hürriyetler açısından 1961
Anayasası ile karşılaştırıldığı zaman, olağanüstü hâllerde temel hak ve hürriyetlerin sınırlandı-
rılması konusunda yürütmeyi güçlendiren ilkelerin 1982 Anayasası’nda ön plana çıktığı görülür.

SORU
Darbelerin devlete ve demokrasinin işleyişine verdiği zararlar hakkındaki düşünceleri-
nizi söyleyiniz.

1982 Anayasası’nda temel hak ve hürriyetlerin herkes için varlığı tanınmış, ancak bunların
sınırsız olmadığı belirtilerek bu hakların şartlara göre sınırlandırılabileceği ifade edilmiştir. Ki-
şinin hak ve özgürlüklerinin o kişinin topluma, ailesine ve insanlara karşı sorumluluklarını da
kapsadığı belirtilmiştir.
1982 Anayasası, hak ve hürriyetlerin hiçbir şekilde ülkenin ve milletin bölünmez bütünlü-
ğüne karşı kullanılamayacağını hükme bağlamış, temel hak ve hürriyetlerle ilgili olarak; “Temel
hak ve hürriyetler yabancılar için uluslararası hukuka uygun olarak kanunla sınırlandırılabilir.”
hükmünü de getirmiştir.

124