Page 10 - Seçmeli Psikoloji | 4.Ünite

4. ÜNİTE

SINIF DIŞI ETKİNLİK 2

28 Nisan 2016’da Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Günü “İş Yerinde Stres: Ortak Bir Zorluk” teması adı
altında kutlandı. Belirlenen temanın amacı iş kaynaklı stresin çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerine
dikkat çekmekti.
1. İş yerinde strese neden olan durumları bir haftalık süre içerisinde araştırınız.
2. Elde ettiğiniz bilgilerden yararlanarak iş ortamında yaşanan stresi azaltmanın yollarını anlatan
sunum hazırlayınız.

4.6. STRESİN GÜNLÜK YAŞAMA ETKİLERİ

Organizma, karşılaştığı yeni durumlara uyum sağlamak ve gerek bedensel gerek ruhsal dengesini korumak
için belli tepkiler gösterir. Bu tepkilere stres tepkileri denir. Stres tepkileri, bireye bedensel ve ruhsal olarak zarar
verebildiği gibi bireyin karşılaştığı zorluklarla baş etmesinde ona fayda da sağlayabilir. Stresle başa çıkamama
durumunda ise organizmada birtakım fizyolojik ve psikolojik sorunlar ortaya çıkar.
İnsan, tehdit olarak algıladığı birçok olayla yaşamı boyunca karşılaşır. Stres nedeni olan bu olaylara karşı kendi-
ni korumaya çalışan insan ya mücadele eder ya da bu olaylardan kaçar. İlk olarak Walter Cannon (Voltır Kenın) ta-
rafından keşfedilen bu biyolojik reaksiyona savaş veya kaç tepkisi denir. Stres nedeni ne olursa olsun organizma,
otomatik olarak acil duruma hazırlanır ve bozulan dengesini yeniden düzeltmek için fizyolojik, psikolojik, bilişsel
ve davranışsal tepkiler verir. Bu tepkiler alarm, direnç ve tükenme olmak üzere üç aşamada sınıflandırılır.
Otonom sinir sisteminin bir parçası olan sempatik sistem, herhangi bir tehdit ya da stres durumunda savunma-
ya geçer. Bu durum kalp atışının artması, hızlı nefes alıp verme, baş ağrıları, mide ve bağırsak sorunları, kas ağrıları,
terleme, titreme gibi yüksek fizyolojik uyarımlara neden olur. Tüm bu tepkiler aslında bir canlının hayatta kalmak
için gösterdiği yaşamsal tepkilerdir. Bu aşama alarm aşamasıdır.
Direnç aşamasında otonom sinir sisteminin diğer bir
parçası olan parasempatik bölüm, bu yüksek fizyolojik uya-
rım hâlini azaltarak iç dengeyi sağlamaya çalışır. Strese ve-
rilen bu yüksek fizyolojik tepkiler parasempatik bölüm ta-
rafından kontrol edilemezse organizma tükenme aşamasını
yaşar. Bu durum bireyde uykusuzluk, yorgunluk, hazımsızlık
gibi hafif ya da yüksek tansiyon, ülser, kalp krizi, gibi ağır dü-
zeyde fizyolojik rahatsızlıklara neden olabilir (Görsel 4.13).
Kontrol edilemeyen stres; karar vermede güçlük, unutkan-
lık, zihin karışıklığı, hatalarda artış, iş veriminde düşüş gibi
bilişsel sorunlara neden olabilir. Ayrıca yerinde duramama,
aşırı yemek yeme ya da iştah kaybı gibi davranışsal sorunla- Görsel 4.13: Hastalik ve stres
ra da yol açabilir.
Organizmanın bu aşamada strese tepkisi sadece fizyolojik değil aynı zamanda psikolojiktir. Stres kaynağı va-
roluşa tehdit olarak algılanırsa kaygı duygusuna; yaşam alanına müdahale olarak algılanırsa engellenme duygusu
ve buna bağlı olarak öfke tepkisine neden olabilir. Stres kaynağı sevilen birinin ölümü, başarısızlık gibi bir kayıp
durumu ise verilen psikolojik tepki karamsarlık ya da depresyon olabilir.
Bireyin hem bedensel hem ruhsal sağlığını koruyabilmesi için bu tükenmişlik duygusundan bir an önce kurtul-
ması gerekir. Tükenme aşamasına gelmeden strese direnç göstermek ve stresle başa çıkmak için uygun stratejiler
geliştirmek önemlidir. Tüm bu aşamalar sınav stresi örneği üzerinden şöyle açıklanabilir.
Sınav kaygısının temel nedeni, genellikle kaygıyı yaşayan kişinin kendisi ile ilgili olumsuz kanaatleri ve duygu-
larıdır. Geçmişte yaşanan olumsuz sınav deneyimleri bu duyguları pekiştirir. Bu durum bireyde çaresizlik duygu-
suna neden olur. İnsanların olumsuz yargıları, ebeveyn tepkileri, rekabet ortamı bireyde var olan sınav kaygısını
iyice artırır.
Bu aşamada bireyde unutkanlık, dikkatini toplayamama gibi zihinsel; kaslarda gerginlik, karın ağrısı gibi fizik-
sel; karamsarlık, öz güven eksikliği gibi duygusal belirtiler gözlenir. Yaşanan bu yoğun stres öfke, ders çalışmayı
erteleme, okula gitmek istememe gibi davranışlara yol açabilir.

122 RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ