Page 9 - Seçmeli Psikoloji | 4.Ünite

4. ÜNİTE

4.5. STRES VE STRESİN NEDENLERİ

KONUYA HAZIRLIK

1. Stresli olduğunuz zamanlarda kendinizi rahatlatmak için neler yaparsınız?
2. Çok istediğiniz ya da hiç istemediğiniz iki durumdan birini seçmek zorunda kaldığınızda ne his-
sedersiniz?
3. Bazı bireyler zorluklar karşısında kısa sürede pes ederken bazıları neden zorluklarla başa çıkma-
ya çalışır?

Kelime anlamı baskı ya da gerginlik olan stres, karşılaşılan
yeni durumlarda insanın psikolojik veya fizyolojik sınırlarının
zorlanması olarak tanımlanabilir.
Stres nedenlerinin bazıları, herkesin az ya da çok karşı kar-
şıya kaldığı günlük olaylardır. Kötü geçen bir sınav, komşunun
yaptığı gürültü nedeniyle uyuyamama, baş ağrısı gibi durumlar
bu türden stres nedenlerine örnektir (Görsel 4.11). Boşanma,
iş hayatındaki sorunlar, eşin vefatı ise daha uzun bir sürece ya-
yılan ve bireyin yaşam biçiminde genel değişikliklere yol açan
stres nedenleridir.
Stres nedeni olan bu durumların bazıları çok sayıda insanı Görsel 4.11: Uykusuzluk
etkilerken bazıları kişiseldir. Savaş, doğal afet gibi durumlar çok
sayıda insanı etkileyen stres nedenlerine; taşınmak, işsiz kal-
mak gibi durumlar ise bireysel stres nedenlerine örnektir. Stres
sadece olumsuz durumlarda değil evlilik, yeni bir işe başlama,
okul mezuniyeti gibi olumlu durumlarda da yaşanabilir (Görsel
4.12).
Stres sadece yukarıdaki örneklerde olduğu gibi dışsal ne-
denlerden kaynaklanmaz. Karamsarlık, katı düşünme, negatif
içsel konuşmalar, mükemmeliyetçilik gibi içsel etkenler de
stres nedeni olabilir.
Birey ihtiyaç ve isteklerini gideremediği zaman engellenme
duygusu yaşar. Engellenme ise strese neden olur. Engellenme
doğal afetler, sevilen birinin kaybı, ekonomik nedenler, sosyal Görsel 4.12: İş stresi
baskı gibi dışsal ya da yorgunluk, hastalık, utangaçlık vb. içsel
nedenlerden kaynaklanabilir. Ekonomik koşullar nedeniyle istediği eğitimi alamamak dışsal engellenmeye, hasta
olduğu için çok sevdiği bir sporu yapamamak ise içsel engellenmeye örnektir. Engellenme bireyde hayal kırıklığı,
gerginlik, öfke, içe kapanma, ağlama vb. davranışlara neden olabilir.
Bir başka stres nedeni ise bilinçli ya da bilinçsiz çözülmemiş sorunlar ve iç çatışmalardır. Çatışma, uzlaştırılama-
yan istek ve güdülerin bireyi aynı zamanda ve eşit güçte etkilemesidir. Çatışma istek ve güdülerin yönüne göre üç
şekilde ortaya çıkar.
İstenilen iki durumdan birini seçmek zorunda olmak, yaklaşma-yaklaşma çatışmasıdır. Çok sevdiği iki mes-
lekten birini seçmek zorunda kalan gencin yaşadığı zorluk, yaklaşma-yaklaşma çatışmasına örnektir. İstenmeyen
iki durumdan birini seçmek zorunda kalmak, kaçınma-kaçınma çatışmasıdır. Diş tedavisinden korkan birinin bu
ağrıyı çekmek ya da doktora gitmek arasında bir seçim yapmak zorunda kalması, kaçınma-kaçınma çatışmasına
örnektir. Aynı durumu hem isteyip hem istememek, yaklaşma-kaçınma çatışmasıdır. Hem sevdiği insanla ev-
lenmek isteyen hem de evliliğin getireceği sorumluluklardan korkan birinin yaşadığı durum, yaklaşma-kaçınma
çatışmasına örnektir.
Yaşanılan çatışmanın derecesi stres düzeyini etkiler. Örneğin sevilen iki tatlıdan sadece birini alacak parasının
olması bireyi çok etkilemez. Boşanma kararı alan anne babasından birinin yanında kalmayı seçmek zorunda bıra-
kılan birey için ise bu durum önemli bir stres nedeni olabilir.

RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ 121