Page 12 - Seçmeli Psikoloji | 4.Ünite

4. ÜNİTE

4.7. STRESLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

Başa çıkma; bireyin dış ve iç dünyasının yarattığı zorlukları gidermek, onları kontrol altında tutmak, gerginlik-
leri azaltmak için gösterdiği bilişsel ve davranışsal çabadır. Başa çıkmanın işlevi, bireyi stresin olumsuz fiziksel ya
da psikolojik sonuçlarından korumaktır.
Stresle başa çıkma stratejileri problem odaklı ve duygusal odaklı olmak üzere ikiye ayrılır. Problem odaklı
stratejiler; sorumluluğu kabul etme, çözümler üretme, sosyal destek alma, mücadele etme gibi stresli durumu
doğrudan değiştirmeye yönelik bilişsel ve davranışsal etkinlikleri içerir. Problem odaklı stratejiler savaş ya da kaç
tepkisini harekete geçirir. Duygu odaklı stratejilerde ise kişi, zorlanma karşısında durumu değiştirmeye çalışmak
yerine savunmaya yönelik tepkiler geliştirir.
Savunmaya yönelik tepkilerin amacı, içinde bulunulan zorlanma durumunun yaratabileceği sıkıntı ve tüken-
mişlikten kurtulmaktır. Bu durumda birey ya kaygı yaratan konuyu sürekli anlatmak gibi onarım mekanizmalarını
ya da duygularıyla yüzleşmek yerine ego savunma mekanizmalarını kullanır. Ego savunma mekanizmalarını ça-
baya yönelik davranışlardan ayıran en önemli özellik, bu tepkilerin bilinç dışında geliştirilmesidir. Savunma meka-
nizmaları var olan sorunu çözmez, sorunların yarattığı kaygıyı sadece azaltarak bireyin uyumunu kolaylaştırır. Sa-
vunma mekanizmaları, zorlanma durumuyla baş etmek için öncelikli strateji durumuna gelir ve sıklıkla kullanılırsa
uyumu bozar ve sağlıksız bir nitelik kazanır. Her insan savunma mekanizmalarını zaman zaman kullanır. Savunma
mekanizmalarını sürekli kullanmak, bireyin gerçekle bağını koparır ve ruh sağlığını olumsuz etkiler.
Belli başlı savunma mekanizmaları aşağıda verilmiştir.
Hayal Kurma: Bireyin gerçek yaşamda doyuma Karşıt Tepkiler Oluşturma: Bireyin, rahatsız edici
ulaştıramadığı ihtiyaç ve güdüleri hayal kurarak ger- bir duygunun etkisinden kurtulmak için gerçekte his-
çekleştirmesidir. Çalıştığı kurumda emir almaktan bu- settiği duyguların tam tersini göstermesidir. Aslında
nalan birinin kendini şirket patronu olarak hayal etme- komşusunu çok kıskanan birinin komşusuna sürekli
si bu mekanizmaya örnektir. iltifat etmesi karşıt tepki oluşturmaya örnektir.

Mantığa Bürüme: Kaygı ve mutsuzluk yaratan ya Bastırma: Hoşa gitmeyen, rahatsızlık veren ya da
da toplum tarafından kabul görmeyen duygulara, dü- uygun görülmeyen duygu, düşünce, istek ve hatıra-
şüncelere, davranışlara, yetersizlik ve başarısızlıklara ların bilinçaltına itilmesidir. Gidilmek istenmeyen bir
mantıksal bahaneler bulmaktır. Okul hayatında başa- randevunun saatinin unutulması, bir trafik kazası anı-
rısız olan bir öğrencinin “Hayatta daha önemli şeyler nın bilinçaltına itilerek hatırlanmaması bastırmaya ör-
var, okulda başarılı olsam ne olacak, hem okumayanlar nektir.
daha çok para kazanıyor.” demesi buna örnektir.
Yansıtma: Yansıtma mekanizması; eksiklik ve yenil- Ödünleme (Telafi): İnsanın üstün olma güdüsü
gilerin suçunu başkasına atmak ya da suçluluk duygu- doyurulmadığında kişide aşağılık duygusu oluşur. Kişi
su uyandıran düşünce ve davranışları diğer insanlara bu aşağılık duygusundan kurtulmak için enerjisini ba-
mal etmek biçiminde ortaya çıkar. Yenilen sporcunun şarılı olacağı bir alana aktarır. Örneğin özel hayatında
hakemi suçlaması birinci, yalan söyleyen birinin “Her- başarısız olan birinin iş hayatında daha çok çalışarak
kes yalan söylüyor.” demesi ise ikinci biçim yansıtmaya başarılı olması ödünlemedir.
örnektir.
Yön Değiştirme: Bireyin, öfke tepkisini asıl kayna- Polyannacılık (Tatlı Limon): Bireyin, karşılaşmış
ğa değil de başka kaynağa göstermesine yön değiştir- olduğu olumsuz durumların iyi yönünü görmesidir.
me denir. Patronuna kızan kişinin, evde eşini nedensiz Örneğin parasını kaybeden birinin “Belki ihtiyacı olan
yere azarlaması yön değiştirmedir. biri bulmuştur.” demesi Polyannacılığa örnektir.

Yüceltme: Toplum tarafından kabul görmeyecek İnkâr (Yadsıma): Baş edilemeyen ya da kaçılama-
bir güdünün kabul edilebilir davranışlara dönüştürül- yan bir tehlike veya sıkıntıyı yok saymaktır. Eşini kaybe-
mesidir. Heyecan yaşamaktan hoşlanan birinin dağcı den birinin hâlâ eşinin elbiselerini yıkayıp, ütüleyip do-
olması ve tehlikeli tırmanışlar yapması yüceltmeye ör- lapta saklaması bu savunma mekanizmasına örnektir.
nektir.

Gerileme: Bireyin, olgunluk düzeyinin gerisinde davranması şeklinde ortaya çıkar. Yetişkin birinin küsmesi
ya da kardeşini kıskanan 5 yaşındaki çocuğun, altını ıslatması gerilemeye örnektir.

124 RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ