Page 27 - Sosyoloji 1 | 1.Ünite

Sosyolojiye Giriş, Sosyolojinin Alanı, Yöntem ve Teknikleri 1. ÜNİTE

Tümevarım mı Tümdengelim mi ?

HAZIRLIK SORULARI

1. Sosyolojik bir araştırmanın diğer bilimlerde yapılan araştırmalardan farklı yönlerini bulmaya çalışınız.
2. Sosyolojik araştırmalarda kullanılan akıl yürütme yolları neler olabilir? Belirtiniz.

KAVRAMLARIMIZ

Tümevarım, Tümdengelim, Analoji

SOSYOLOJİDE AKIL YÜRÜTME YOLLARI

Tümevarım: Özel olaylardan hareketle genel yargılara
ulaşılmasına tümevarım denir. Aristoteles’e göre insan zihni,
aynı tür bütün fenomenlere uygulanabilen açıklayıcı bir ilkeye
gözlemler (deneyimler) sonucu ulaşır. Tek tek fenomenlerin ÖZEL
gözleminden genel bir ilkeye ulaşmak insana özgü bir yetidir.
Bu fenomenlerden öncül bir tümel yargı elde edilmiş olur. Bu
aşamadaki akıl yürütme biçimi tümevarımdır. Aristoteles
tümevarım ile genel bir kavramın tek tek gözlemlerden TÜMEVARIM
hareketle açığa çıktığını belirtir.

Tümevarımın amacı, zihnin ulaşmak istediği tür için ortak TÜMDENGELİM
ve aynı olanı açığa çıkarmaktır. Ancak bu ulaşma biçimi bilim-
sel değildir. Bilimsellik için zihnin ulaştığı yargıya bağlı olarak
diğer fenomenlerin açıklanması gerekir. Bu akıl yürütme
biçimi zorunlu olarak geçerli değildir. Tümevarım önermeleri
olasılı doğruluğu ya da geçerliliği içerir. Tümevarım ile söz
edilen gözlemin tümünü incelemek olanaklı değildir. “Bütün
kuğular beyazdır.” önermesi dünyadaki bütün kuğuların
gözlem ve deneyle kontrol edilmesi ile ulaşılmış bir sonuç
değildir. Bu genellemeye belirli sayıda kuğunun gözlenmesi
sonucunda diğer kuğuların da beyaz olacağı varsayılarak
ulaşılmıştır. Bu nedenle sonuç zorunluluk taşımaz fakat doğru
olabilir. Tümevarım varsayımsal bir genellemedir. Tümevarım
önermeleri basit bir saymaya dayanır. Bu yüzden de bütün GENEL
tümevarım önermeleri eksiktirler. Tümevarım önermeleri genel-
lemeye ulaşabilmek için sürdürülen saymaların sonucudurlar. Görsel 1.33: Tümevarım ve tümdengelim metodu

Geçerliliği zorunlu olma- Tümdengelim: Genel yargılardan hareketle özel olayların
yan tümevarım akıl yü- açıklanmasına tümdengelim denir. Tümel önerme kendisinden
rütmesi mantığın değil, başka önermeler elde edilmesine olanak tanır. Zihnin ulaştığı
modern bilimin yöntemi- sonuçlar zorunlu olarak doğrudur. Bu yöntem bilgi elde
dir. Modern bilim olasılı etmenin sonu değildir. Tümün bilgisine “neden” sorusu sorula-
doğruluğu içerir. Türki- rak o tümün alt bilgisi ilerleyecektir. “Bütün canlılar ölümlü-
ye’nin birçok bölgesinden dür.” tümel (genel) önermesinden yola çıkarak “Bütün kuşlar
meydana gelen göçler canlıdır.” önermesi, zihinsel olarak aklı “O halde bütün kuşlar
incelenip ortak nedenler ölümlüdür.” zorunlu akıl yürütmesine yöneltir. Örneğin
belirlenerek göç olgusuna “Sosyal değişmelerin temel faktörü ekonomidir.” teorisindeki
ilişkin bir genellemeye genel ifadeye dayanarak toplumdaki sosyal değişmeleri açıkla-
ulaşılması tümevarım me- mak tümdengelim metoduna örnektir.
toduna örnektir.

37