Page 15 - Tarih-10 | 5.Ünite

DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (1453-1595)

5.3. İSLAM DÜNYASI LİDERLİĞİ

Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde, Osmanlı Devleti’nin Doğu’ya TARTIŞALIM
yönelik siyaset izlemesinin amaçları nelerdir?

Türkler; XIV-XVI. yüzyıllarda Anadolu ve İran coğrafyasında Ak-
koyunlular, Karakoyunlular ve Safeviler gibi devletler kurmuştur.
Bu devletler arasında Anadolu ve İran'da hâkimiyet kurmak için
mücadeleler yaşanmıştır.
Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, 1469'da Karakoyunlu Devleti'ne
son vermiştir. Ardından Fatih Sultan Mehmet, 1473 Otlukbeli Savaşı
ile Akkoyunlulara büyük bir darbe vurmuştur. Bu zaferle Osmanlı
Devleti Fırat Nehri'nin batısındaki Anadolu toprakları üzerinde
tam bir kontrol sağlamıştır. 1514'te Safevi hükümdarı Şah İsmail
ise iktidar kavgalarından faydalanarak Akkoyunlu Devleti'ne son
vermiştir. Böylece Anadolu ve İran coğrafyasına hâkimiyet mü-
cadelesinde Osmanlı Devleti ile Safeviler karşı karşıya gelmiştir.

XVI. yüzyılın başında Anadolu’daki bazı Türkmen aşiretleri arasında
dinî ve sosyal vasıflı yeni bir hareket ortaya çıkmıştır. Özellikle
Şah İsmail’in desteklediği bu anlayış, Anadolu’daki Türkmenler
arasında oldukça rağbet görmüştür. Bu grupların geleneklerinden
gelen öğelerle karıştırdıkları İslami anlayış ve uygulamalar, Şah
İsmail ile birlikte yeni bir siyasi özelliğe bürünmüştür. Safevile-
rin Anadolu’daki bu politikalarına karşı II. Bayezid (Görsel 5.16), Görsel 5.16
Anadolu’daki Türkmenlerin Şah İsmail’le olan irtibatını kesmeye II. Bayezid (Temsilî)
çalışmıştır.
Osmanlı Devleti merkeziyetçi bir devlet hâline gelince Türk-
men aşiretlerin hareketlerini kontrol altına almak istemiştir.
Bu nedenle aşiretlerden vergileri düzenli almaya çalışmıştır.
Bu durum karşısında, boy beyleri idaresinde bağımsız bir hayat
süren ve hayvancılıkla uğraşan bazı aşiretler, merkezî idareyi
bir baskı idaresi olarak görmüştür. Ekonomisi tarıma bağlı
olan Osmanlı Devleti, konar-göçerlerin göçlerini düzenlemiş BİLİYOR MUSUNUZ?
ve yaptıkları zararlara karşı cezalar uygulamıştır.

II. Bayezid’in sağlık durumunun bozulmasının yanında, vezirlerin
yönetimde etkinliklerini artırmaları ve şehzadelerin birbirleriyle
olan mücadeleleri gibi gelişmeler, mevcut siyasi ve sosyal yapının
bozulmasına neden olmuştur. Antalya yöresinde bir tekke şeyhi
olan Şahkulu, bu olumsuzluklardan yararlanarak örgütlenmiştir.
Ardından müritleri aracılığıyla Rumeli’ye kadar geniş bir alanda
propaganda faaliyetine girişmiştir. Asıl amacı, ilahi bir emir aldığı
gerekçesiyle Osmanlı saltanatına son vermek olan Şahkulu, bu
amacını gizleyerek mehdilik hatta peygamberlik iddiasıyla bir
isyan başlatmıştır. Sivas yakınlarında yapılan savaşta Osmanlı
kuvvetleri Şahkulu'yu ortadan kaldırmıştır. Ayaklanma belirtileri-
nin Safevi Devleti’nin kurulmasından hemen sonra ortaya çıkması
ve isyanın doğrudan doğruya Osmanlı saltanatına karşı olması,
siyasi bir boyut taşıdığını da göstermiştir.

133