Page 9 - Tarih-10 | 6.Ünite

SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI

Orhan Bey zamanından Fatih Dönemi’ne kadar Divan toplantıları
her gün yapılmaktaydı. Fatih’le birlikte toplantılar haftada dört
güne indirilmişti. XVII. yüzyılda Divan toplantıları haftada iki güne
düştü. XVIII. yüzyılda ise Divân-ı Hümâyun idari bir kurum olarak
işlevini kaybetmeye başladı. Divân-ı Hümâyun; günümüzde Da-
nıştay, Yargıtay, Anayasa Mahkemesi, Bakanlar Kurulu gibi kurum-
ların görevini yerine getiren önemli bir kuruldu. Divan’da alınan
kararlar Osmanlı hukukuna göre kanun sayılırdı.
Divân-ı Hümâyun; din ve millet ayrımı yapmaksızın, hangi mes-
lek grubundan olursa olsun herkese açıktı. Herhangi bir şekilde
haksızlığa uğradığını düşünen ve mahallî kadılarca yanlış hüküm
verildiğine inananlar, davalarını Divan’a getirebilirdi. Ayrıca askerî
sınıf ve vakıf mensuplarından şikâyetçi olanlar için de Divan her
zaman açıktı.

Türkiye Merkez İdaresinin Temeli
Osmanlı Devleti’nde, Divân-ı Hümâyun XVIII. asırdan itibaren
önemini kaybetmeye başladı. Daha az toplanır oldu. Buradaki
mekanizmalar çok ilginçtir. XVIII. asırda imparatorlukta bir
nevi adem-i merkeziyet başlamıştı. Sınır eyaletlerinde, şehir-
lerde topluluklar kendi kendini yönetir gibiydiler. XIX. asırda
Görsel 6.8
merkezileşme ise daha başka bir yapılaşma getirdi. Ortaya Vezîriâzam (Temsilî)
bakanlıklar çıktı. Görüldüğü gibi Divân-ı Hümâyun belki bir
parlamento değildir ama Türkiye merkezî idaresinin ve bürok-
rasisinin kökeni bu sarayda yatmaktadır ve Divân-ı Hümâyun
bunun başlangıcıdır (Ortaylı, 2006, s.140’tan düzenlenmiştir). ÖRNEK METİN

Divân-ı Hümâyun (Tablo 6.4) üyeleri ve görevleri şöyleydi;
Tablo 6.4: Devlet Kurulu
Divân-ı Hümâyun üyeleri

Siyasi ve askerî konularda geniş yetkilere
Vezîriâzam (Görsel sahipti. Padişahın mutlak vekiliydi ve padi-
6.8)
şahın mührünü taşırdı.
Sayıları dönem dönem değişen vezirler dev-
Vezirler
let işlerinde vezîriâzama yardımcı olurdu.
Anadolu ve Rumeli kazaskerleri Osmanlı
Kazaskerler yargı ve eğitim teşkilatı ile taşra idaresinden
sorumluydu.
Anadolu ve Rumeli defterdarları Osmanlı
Defterdarlar
maliyesinden sorumluydu.
Padişahın tuğrasını çeker, tımar ve zeamet-
Nişancı lerin kayıtlarını tutar, devletin iç ve dış ya-
zışmalarını yapardı.
Sadece vezir rütbesi alan Yeniçeri Ağası as-
Yeniçeri Ağası
kerin başı olarak toplantılara katılırdı.
Kaptanıderya XVI. yüzyıldan itibaren donanma komutanı
(Görsel 6.9) olarak Divan’a katılmıştır. Görsel 6.9
Kaptanıderya (Temsilî)

173