Page 9 - Tarih 11 | 5.Ünite

SERMAYE VE EMEK

5.2. OSMANLI DEVLETİ’NDE ENDÜSTRİYEL ÜRETİME GEÇİŞ

ARAŞTIRINIZ

1840-1860 arası dönemde Osmanlı Devleti’nde açılan fabrikaları ve imalathaneleri araştı-
rıp ulaştığınız sonuçları sınıf panosuna asınız.

Osmanlı Devleti’nde klasik
çağdan itibaren ekonomi ge-
niş ölçüde devlet denetimin-
deydi. Kuruluşundan itibaren
devletteki en yaygın ekono-
mik faaliyet ziraattı. Bu faali-
yetin temelinde tımar sistemi
bulunmaktaydı. Bu sistemde
topraklar devlete ait olmak-
la birlikte toprakların sürek-
li kullanımı esastı. XVII. ve
XVIII. yüzyılda yaşanan siyasi
ve ekonomik gelişmeler sonu-
cunda tımar sistemi önemini
kaybetti. Bu sistem öncelikli Görsel 5.6:Endüstri Çağı (temsilî)
olarak yereldeki ihtiyaçları giderdiği için merkeze (hazineye) istenilen düzeyde katkı sağlamı-
yordu. Bu durum Osmanlı Devleti’nde sermaye birikiminin oluşmasını engelledi. Avrupa’da ise
ileri düzeyde bir sermaye birikimi olduğundan sanayileşmede sermaye sorunu yaşanmadı. Bu
durum Avrupa’da endüstri çağının ekonomik alt yapısını oluşturdu (Görsel 5.6).

Osmanlı Devleti’nde sanayi üretimi devlet kontrolündeki lon-
calar aracılığıyla yürütülmekteydi. Lonca sistemi kapalı bir sis-
tem olduğundan Osmanlı Devleti bu sistemin iç işleyişine fazla
müdahale etmedi. Devlet, loncalarla birlikte üretilen malın ka-
lite, miktar ve fiyatlarını belirledi. Haksız rekabeti önlemek ve
ham madde temin etmek gibi hususlarda da lonca teşkilatı
etkili oldu. XVIII. yüzyıl ile birlikte Avrupa’da meydana gelen
teknik ve ekonomik gelişmeler sonucunda yeni bir düzen orta-
ya çıktı. Bir sonraki yüzyılda, başta İngiltere olmak üzere seri Görsel 5.7: Beykoz Deri Fabrikası
üretime geçen Avrupa devletleri diğer ülke pazarlarını dene-
tim altına aldı. Avrupa’nın ekonomik anlayışı, imalat yoluyla
üretip üretilen malları serbest ticaret politikaları ve araçları ile
dünyaya satmaktan ibaretti.
III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde sanayileşme teşeb-
büslerinin özünde devlet ve toplum hayatında özellikle askerî
alanda başlatılan yenileşme (Nizam-ı Cedit) hareketi ön plan-
daydı. Bu dönemde kılık-kıyafet ve top-tüfek imalatına dair bir
tür ithal ikameci sanayileşme vardı fakat bu politikalar Avru-
pa’daki gibi bir kaynağa ve birbirini tamamlayan tedarik zinci-
rine sahip değildi. Bu yüzden sanayileşme hamleleri başarıya Görsel 5.8: Kağıt fabrikası
ulaşamadı. 1830’a kadar gerçekleşen bu hamlelerle birlikte kâğıt, çuha, deri, kundura ve iplik
fabrikaları kuruldu (Görsel 5.7, 5.8).

183