Page 29 - Tarih 9 | 5.Ünite

İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU

Abbasilerde Sosyal Hayat ve Devlet Teşkilatı
Abbasi Devleti’nin sınırları içinde Araplar başta olmak üzere
İranlılar ve Türkler gibi çeşitli kavimler ve mezheplere mensup
insanlar yaşamaktaydı. Zaman zaman bu kavimler arasında
çatışmalar çıktığı gibi mezhepler arasında da mücadeleler
eksik olmazdı.

Abbasilerde, İslam toplumu genel olarak havas ve avam de-
nilen iki tabakadan oluşuyordu. Halifenin yakınları, vezirler,
emirler, kadılar, âlim ve kâtipler havas tabakasında iken esnaf
ve sanatkârlar, çiftçiler, askerler, köleler ve diğer gruplar da
avam tabakasına mensuptu. Sosyal sınıflardan biri de zimmi
denilen Yahudi ve Hristiyanlardan oluşan gruptu.
Talas Savaşı’nda ele geçen Çinli esirler arasında İslam dünya-
sında kâğıt yapımını başlatacak ustalar bulunuyordu. Bu esirler
756 yılında Semerkant’ta kâğıt imalathanesi kurdular. Daha
sonraki yıllarda bu imalathanelerin sayısı arttı. Avrupa’da ise
kâğıt imalatına ancak XIII. yüzyıldan itibaren başlanmıştır.
Abbasi şehirlerinde asayiş, şurta teşkilatı tarafından sağlanır-
dı. Halifelerin siyasi otoritelerinin zayıflaması üzerine devlet
erkânı arasında ortaya çıkan iktidar mücadelesine son vermek
maksadıyla kurulan kuruma Emirü’l-ümeralık deniyordu. Bu
kurumun başındaki kişi olan Emirü’l-ümera, geniş yetkilere
sahip olduğundan hutbe ve sikkelerde halifenin isminden sonra
geçmekteydi. Harun Reşid Devri’nden itibaren ise kadılkudatlık
(başkadılık) makamı kuruldu (Görsel 5.19).

Görsel 5.19
Harun Reşit’in Türbesi (İran)
Abbasiler Devri’nde siyasi, iktisadi ve dinî sebeplere dayanan
isyanlara sık sık rastlanmaktadır. İsyan hareketinin altında
milliyetçilik düşüncesinden daha çok özellikle İran kökenli dinî
ideoloji yatıyordu. Bu isyanları bastırmak için Divanü’z-zenadıka
adı verilen bir müessese kurulmuştur.
Abbasiler, devlet işlerini görüşmek için farklı divanlar kurmuş-
tur. Devletin mali işlerine Divân-ü Beytü’l-mâl, askerî işlere
Divanü’l-ceyş, resmî yazışmalara Divan’ı-tevki, posta ve gizli
istihbarat hizmetlerine Divanü’l-berid, idari haksızlıklara ve adli
hatalara Divan’ı-mezalim bakardı (Yıldız, 1988, s.31-48’den
düzenlenmiştir). ÖRNEK METİN

155