Page 21 - T.C. İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük | 7.Ünite

7. Ünite

7. 3. 2. 1961 ve 1982 Anayasaları

Türk tarihinde 1876 Kanun-ı Esasi ile başlayan anayasa deneyimi, Cumhu-
riyet Dönemi’nde millî egemenliğe dayalı bir devletin kurulmasıyla daha da
güçlenmişti. Osmanlı Dönemi’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan süreçte
her anayasa, yazıldığı dönemin siyasi ve sosyal ihtiyaçlarına göre şekillen-
di. 1921 Anayasası, Millî Mücadele Dönemi’nin ihtiyaçlarını yansıtan daha
genel bir metindi. 1924 Anayasası ise yeni kurulan Cumhuriyet Türkiye’si-
nin yapılandırılmasını hedefliyordu. 27 Mayıs 1960’da iktidardaki Demokrat
Partinin askerî bir darbe ile devrilmesi, millî iradenin demokratik olmayan bir
biçimde engellenmesiydi. Bu bakımdan Türk demokrasisi açısından olumsuz
bir gelişmeydi. Bu süreçten sonra Türk demokrasi tarihinde yer alan 1961 ve
1982 Anayasaları aynı olumsuz şartların oluşturduğu anayasa metinleriydi.
27 Mayıs 1960 Darbesi’nden sonra kabul edilen 1961 Anayasası ile 12 Eylül
1980 darbesinden sonra kabul edilen 1982 Anayasası oluşma şartları bakımın-
dan benzer özellikler göstermekle beraber içerik olarak farklılıklara sahipti.

1961 ve 1982 Anayasalarının benzer yönleri şunlardı:

1. Her iki anayasa da askerî darbe ile oluşturulmuştur.

2. Her iki anayasa da yürürlüğe girmeden önce halkoyuna sunulmuştur.

3. Her iki anayasa da bir askerî, bir sivil kanadın oluşturduğu kurallar aracı-
lığıyla yapılmıştır.

Bu benzerliklerin yanı sıra 1961 ve 1982 Anayasaları yapı bakımından temel
farklılıklara sahipti. Bu yapı farklılıkları şöyleydi:

1. 1961 Anayasası ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, yargısal dene-
time tabii kılınarak önemli bir gelişme sağlanmıştır. Oysa 1982 Anayasası
ile devlet otoritesinin ağırlığı artmıştır. Kamu yararının, kişilerin yararın-
dan önce geldiği düşüncesi ve toplumsal kaygılar sebebiyle hak ve hürri-
yetlerde sınırlamalara gidilmiştir.

2. 1961 Anayasası’na göre devletin temel görevi, sosyal devlet görevini yeri-
ne getirmekti. 1982 Anayasası ise güçlü devlet, otoriter idare kavramlarını
ön plana çıkarmıştır.

3. 1961 Anayasası’na göre 1982 Anayasası, yürütmede cumhurbaşkanının ve
başbakanın yetkilerini daha çok güçlendirmiştir.

4. 1961 Anayasası’nda yasama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senato-
su olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulan-
mış ama iki meclis sistemi getirilmiştir. 1982 Anayasası’nda ise Cumhuri-
yet Senatosu kaldırılmıştır.

5. 1961 Anayasası’nda çoğulcu bir yapı oluşturulmuş, siyasi partiler güvence-
li bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Genel idare içinde özerk yönetim-
le, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip kuruluşların yapılanmasına
izin verilmiştir. 1982 Anayasası’ndaysa siyasi partiler, dernekler, kamu
kuruluşlarına getirilen yasaklarla daha az katılımcı demokrasi anlayışı be-
nimsenmiştir. Özerk yönetimle, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip
kuruluşların yapılanmasına izin verilmemiştir.

ASALA terörü başladı. Kıbrıs’ta EOKA’cılar darbe yaptı.
1973 1974

215