Page 33 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

Laboratuvarlar ve Genel İşleyişleri

Az miktardaki alkali metallerin zararsız hâle getirilmesi için uygulanma aşamaları aşağıdaki gibidir.
• Alkali metalleri dönüştürmek için iki ağızlı bir balon kullanılır. Bunlardan birine dimroth soğutucusu, diğerine
bir karıştırıcı takılır. Soğutucunun kıvrım kısmı mümkünse metal olmalıdır. Dönüştürülecek alkali metal inert
bir çözücü içinde bulunmalıdır (Örneğin ligroin veya eser hâldeki suyu alınmış başka bir çözücü.). Sodyumu
dönüştürmek için üzerine yavaş yavaş metanol veya etanol damlatılarak reaksiyon oluşumu sağlanır.
• Potasyum ve potasyum-sodyum alaşımlarında ise izopropanol ile ligroin karışımı kullanılır. Reaksiyonun ta-
mamlanmasından sonra damla damla su ilave edilir. Seyreltilmiş olan bu çözelti lavaboya dökülebilir.
• Asit anhidritleri ve asit kloritleri, buzla soğutulan %10’luk sodyum hidroksit çözeltisine damla damla ve ka-
rıştırılarak ilave edilir.
• Dimetil sülfat ve dietil sülfat bir huniden dikkatlice derişik ve buzla soğutulmuş amonyak çözeltisine damla
damla ilave edilir. Bu sırada amonyak çözeltisi süratli bir şekilde karıştırılmalıdır.
• Bronz, sodyum tiyosülfat ile bromüre indirgenir.
• Organik lityum bileşikleri, inert gaz atmosferinde izopropanol ilave edilerek parçalanır.
• Lityum alüminyum hidrürün bozunması sırasında özel bir dikkat göstermek gerekir. Asetik asit, etil esteri ile
dietil eter koruyucu gaz altında sırasıyla 1/3 oranında metal bir soğutucu kullanılarak karıştırılır. Buna izopro-
panol ilave edilir. Cihazdan çıkan gaz, hortumla çekerocağa verilir.

1.11. KIMYASAL MADDELERIN IMHASI IÇIN ÖNERILEN PROSEDÜRLER

Laboratuvar atıklarının biriktirilmesinde kimyasal etkilere dayanıklı kaplarla işe başlanmalıdır. Bütün kaplar; sız-
dırmaz olmalı, iyi havalandırılan bir yerde (örneğin çekerocakta) muhafaza edilmelidir. Çeşitli laboratuvarlarda elde
edilen deneyimlere göre kimyasalların içinde bekletilebilecekleri iki sınıf kap türü belirlenmiştir. Buna göre organik
çözgenler, yüksek yoğunluklu polietilen kaplarda biriktirilmeli; sulu atıklar ise plastik kaplar içinde toplanmalıdır.
Kimyasal atıkların toplanması aşağıda verilen genel kurallar doğrultusunda yapılmalıdır.
• Organik çözücüler atık madde şişesinde toplanır.
• Atık madde şişeleri cam ise en fazla 5 litre, kırılmaz bir maddeden yapılmışsa en fazla 10 litre hacminde olmalıdır.
• Farklı organik çözücüleri atık madde şişesinde karıştırmadan önce birbiriyle etkileşip etkileşmediklerine dair
bir tüp içinde karıştırılarak bir ön kontrol yapılabilir. Ayrıca zamana bağlı olarak bazı reaksiyonların gerçekleş-
mesi olasılığına karşı gerekli önlemler alınmalıdır.
• Ağır metal tuzları ve bunların çözeltileri özel atık madde kaplarında toplanmalıdır.
• Deneysel çalışmalarda kullanılmış olan cıva ayrı bir şişede toplanarak tekrar kullanılmalıdır.
• Kromatografi kolon dolgu maddeleri ve plakaları ile filtrasyon katıları ayrı bir kapta biriktirilmelidir.
• Deneyler sırasında kirlenmiş vakum pompası yağları ve ısıtma banyosu yağları ayrı toplanmalı ve saklanmalıdır.
• Cam malzemeyi temizleme amacıyla kanserojen özellik gösteren kromik asit tercih edilmemelidir. Alkolde
hazırlanmış kuvvetli potasyum hidroksit çözeltisi, kromik asite alternatif olarak kullanılabilir. Zorunlu olarak
kromik asit çözeltisi (yıkama asiti) kullanılmışsa atık çözelti bir şişede saklanmalıdır.
• Biriktirme sırasında sağlığa zararlı gazların açığa çıktığı işlemler, çekerocak içinde veya döner buharlaştırıcıda
yapılmalıdır.
Laboratuvar atıkları, çeşitli kimyasal madde gruplarına ayrılmalı ve gerektiğinde uygun bir yöntemle nötralize edil-
melidir. Kapların üzerine grup adları ve risk sembolleri konmalıdır. Atıklar, aşağıdaki harflerle sembolize edilen kap-
larda toplanmalıdır.
• A: Halojen içermeyen organik çözgen ve çözeltiler.
• B: Halojenli organik çözgen ve çözeltiler. Bu çözeltiler, hiçbir şekilde alüminyum kaplara konmamalıdır.
• C: Katı atıklar. Bu atıklar; plastik torba, şişe veya orijinal kaplarda toplanabilir.
• D: Tuz çözeltileri. pH değerleri 6-8’e ayarlanmalıdır.

32