Page 105 - ESTETİK 11

4.3. Yüce ve Güzel

“Güzel” ve “Yüce” kavramı filozoflar ve
felsefi okullar tarafından farklı şekillerde
değerlendirilmiştir. Bu nedenle hangi fel-
sefi okul ve düşünürün perspektifinden
bakıldığına bağlı olarak güzelin temellen-
dirilmesinde yücenin yeri farklılık göste-
rebilir. “Yüce” genellikle bir şeyin yüksek,
büyük ve etkileyici olduğunu ifade etmek
için kullanılır. Bu terim, insanların kendi-
lerini küçük hissetmelerine ve hayranlık
duymalarına neden olan şeyi tanımlamak
için kullanılabilirken tanrısal veya kutsal
bir nitelik taşıyan şeyleri de ifade etmek
için kullanılır. Görsel 4.15: Köprülü dağ manzarası, 1783/1784, Thomas
Gainsborough, 113X133,4 cm, Ulusal Sanat Galerisi, Washington,
Güzelin içinde yüce kavramının yeri, felsefi ABD
yaklaşım ve filozofların görüşlerine bağlı
olarak değişebilir. Doğal ve nesnel bir yaklaşım benimseyen filozoflar yüce kavramına pek yer
vermezken güzelliğin yalnızca nesnelerde var olan özelliklerle açıklanamayacağını düşünen
filozoflar ise yüce kavramını güzelliğin değerlendirilmesinde önemli bir faktör olarak görürler
(Görsel 4.15).

4.3.1. Güzelin Temellendirilmesinde Yüce Kavramının Yeri

Estetik felsefeyi kendine konu edinen filozoflar tarafından yüce ve yücelik de güzellik gibi bir
estetik değer olarak incelenmiştir. Yüce hem nesnesi, hem de özne ve nesne arasında kurulan
ilgi bakımından güzelden farklı olarak değerlendirilmiştir. Yüce de güzel gibi estetik değeri
olan bir kavram olarak ele alınmıştır. Yüce genellikle büyük, sınırsız, büyüklüğü ve gücüyle
bizde bir hayranlık duygusu uyandıran şey-
leri ifade eder (Görsel 4.16). Yüce insani
sınırları aşan anlamında kendine hayran
bırakan olarak tanımlanır. Yüce kavramı
sadece estetikte değil sanat, ahlak, din ve
düşünce alanlarında üstün olanı ya da var-
lığı ve gücüyle bizde hayranlık uyandıran
şeyleri tanımlamakta da kullanılır. Örneğin
yüce dağlar, yüce tanrı, yüce insan…
Aristoteles güzelliğin şartlarından biri ola-
rak aklın kavrayabileceği sınırlı bir büyük-
lükte olması gerektiği üzerinde durmuştur.
Aristoteles’e göre çok büyük dağlar, deniz-
ler hayal gücümüzün sınırlarını zorladığı
için yücedir. Yüce olanda belirli ölçüleri
aşan sonsuzluk ve sınırsızlık dile getirilir. Görsel 4.16: Sakin Deniz, 1869, Gustave Courbet, 59,7x73 cm, Tuval
Dolayısıyla insani sınırları aşan ve hayran- üzerine yağlı boya, Metropolitan Ulusal Sanat Müzesi, New York, ABD

103