Page 55 - GELENEKSEL TÜRK SANATLARI MİNYATÜR 11

Görsel 2.15: Varka ve Gülşah mesnevisinden bir sayfa, TSMK

Varka ve Gülşah

Birtakım entrikalardan ve iç içe geçme olaylardan Gülşah’ın annesi Varka’nın yetim ve fakir olduğunu ileri
meydana gelen bu acıklı aşk hikâyesi İslam sanatındaki sürerek Varka’nın karşılayamayacağı kadar ağırlık ister.
aşk konulu resimli nadir eserlerdendir. Topkapı Sarayı Varka, Yemen emiri olan dayısından maddi yardım al-
Müzesindeki nüsha (Görsel 2.15) 70 yaprak olup 71 mak üzere Yemen’e doğru yola çıkar. Yemen’e vardığı za-
minyatür ihtiva eder. man, dayısının da savaşta yenildiğini ve esir düştüğünü
Varka ve Gülşah hikâyesi, konusunu Arap edebiyatın- duyar. Dayısına yardım ederek onu esaretten kurtarır.
dan almıştır. Mesnevi hâlinde ilk olarak İran edebiya- Gülşah'ın annesi ve babası Gülşah’ı kandırarak Şam hü-
tında işlenen Varka ve Gülşah hikâyesi, Gazneliler Dev- kümdarı Melik Muhsin Şah’a vermişlerdir. Kabile içinde
ri'nde Ayyukî tarafından Farsça yazılıp Gazneli Sultan Varka lehine birçok münakaşa çıkmış ama Gülşah’ın anne-
Mahmut'a takdim edilmiştir. Fars edebiyatında sürekli si herkesi kandırmıştır. Bu hadiseye müteakkip Varka’nın
Ayyukî ile hatırlanmıştır. Türk edebiyatında ise ilk defa altınlarla zümrütlerle dönmesi herkesi şaşırtır. Geri dö-
XIV. yüzyılda Yusuf-ı Meddah tarafından mesnevi türün- nüp gelen Varka'ya da kızlarının ayrılığa dayanama yarak
de işlendiği hâlde Türk edebiyatında yaygınlaşmamıştır. öldüğünü söylerler. Varka bu duruma inanarak kırk gün
XVI. yüzyılda Defteremini Mustafa Çelebi de Varka ve boyunca yemeden içmeden Gül şah'ın mezarı diye göste-
Gülşah mesnevisi yazmıştır. Hikâyenin özeti şöyledir: rilen fakat içinde bir koyun leşi gömü lü mezarın başında
Hümam ve Hilal adlı iki kardeşten Hümam’ın oğlu, ağlar. Kırkıncı günün sonunda Gülşah’ın kız arkadaşların-
Hilal’in ise kızı olur. Oğlana Varka, kıza da Gülşah adı- dan birinden gerçeği öğrenir. Bunun üzerine Şam’a doğru
nı koyarlar. Varka ve Gülşah yedi yaşına kadar birlikte yola çıkar. Yolculuk esnasında çeşitli zorluklarla karşılaşır.
büyür. Yedi yaşından sonra ise Varka silahşorluk eğitimi Yaşadığı mücadelelerin birinde yaralanır. Gülşah’ın zorla
alacağından birbirlerinden ayrılırlar. Ancak ayrılığı kabul evlendirildiği Şam sultanı Melik Muhsin tarafından yaralı
etmeyen Gülşah ve Varka silahşorluk eğitimlerini birlik- bir hâlde bulunarak saraya götürülür ve tedavisi yapılır.
te sürdürürler. Okul arkadaşlığı sırasında birbirlerine Böylelikle Varka, Gülşah’ın izini bulur. Kendisi sarayda
âşık olan bu iki kuzenin evlenmelerine aileleri tarafın- iyi ağırlanan bir konuktur. Hatta Melik Muhsin, zaman
dan karar verilir. zaman Gülşah’la görüşmelerine izin verir. Ancak Varka,
Bundan sonra çile ve eziyetler başlar. Düğün arifesin- konuk olduğu ve saygıyla ağırlandığı evde, evin hanımı
de başka bir kabileden Rebi İbn Adnan Gülşah'ı ister. konumundaki Gülşah’la görüşmeyi çok doğru bulmaya-
Reddedilince de Gülşah'ı kaçırır. Böylelikle iki kabile rak gururlu ve asil bir tavırla memleketine gitmek baha-
arasında savaş çıkar. Gülşah’ı geri almaya çalışırken sa- nesiyle saraydan ayrılır. Yolda bir tabibin derdinin derma-
vaşan Varka esir düşer. Gülşah, Rebi' den intikamını alır, nı dost vaslıdır, demesi üzerine Allah'a yalvararak ruhunu
erkek kılığına girerek kaçar sonra da bir takım hilelerle kabzetmesini ister. Dua sı kabul edilir ve oracıkta ruhunu
Varka’yı kurtarır. Rebi'nin oğulları ise boş durmaz. Ba- teslim eder.
balarının intikamını almaya kalkarlar. Bu arada oğullar- Varka’nın vefat haberini alan Gülşah, Varka’nın meza-
dan bir tanesi de Gülşah'a âşık olur ve kaçırır. Bunun rının başına gider, o da orada ruhunu teslim eder. Var-
üzerine bu defa Varka, Gülşah'ı kurtarır. ka’nın mezarı açılır, Gülşah da o mezara gömülür.
Kabilelerine dönen Varka ve Gülşah için yeniden bir
düğün tertip edilecektir.

52