Page 164 - GENEL SANAT TARİHİ 9

GENEL SANAT TARİHİ

Buhara-Semerkant yolu üzerinde yaptılmış olan Ribat-ı Melik Kervansarayı’ndan günümüze portali
(Ana giriş kapısı) ve cephe duvarı kalmıştır. Kervansaray 86x86 boyutlarında kare planlı olarak
yapılmıştır. Kervansarayın duvarları tamamen kerpiçten yapılmış ve üzeri tuğla ile kaplanmıştır.
Eserin duvarları yuvarlak takviye kuleleri ile güçlendirilmiştir. Yapılan araştırmalara göre yapının arka
kısmında üzerleri açık, üçlü bir avlu bulunmaktadır. Bu avlulardan sonra ikinci bir taş kapıdan geçilen
merkezî kubbeli bölümün iki tarafın da da üzerleri yarı açık olarak bırakılmış avlular bulunmaktadır. Bu
bölüm tasarımı itibari sonraki Türk kervansaraylarına örnek olmuştur.
Yapının en dikkat çekiçi kısmı olan portali dıştan silindirik formlu zincir motifleri çevrelemektedir.
Zincir motifli olarak tasarlanan portalin yüksekliği yaklaşık 15 metredir. Portal içi içe geçmiş durumda
tasarlanan sivri kemerli silmelerle hareketlendirilmiştir.
B) Gazneli Dönemi Eserleri
Gazneliler isimlerini kendilerine başkent olarak seçtikleri Gazne şehrinden almışlardır. Gazneli Devleti
962-1186 yılları arasında Afganistan, Horasan ve Hindistan’ın kuzey bölgesinde hâkimiyet kurmuşlardır.
Gazneliler en parlak dönemlerini Gazneli Mahmut Dönemi’nde yaşamışlardır. Gazneli Mahmut başkent
Gazne’ye çok sayıda medrese, kütüphane, cami ve kervansaray gibi yapılar yaptırmıştır. Bu yapılan
eserler sayesinde Gazne şehri kendine özgü sanat anlayışıyla büyük bir kültür ve sanat merkezi
olmuştur. Gazneliler Dönemi mimari ve sanatı Karahanlılardan aldıkları bilgi birikimi ile birlikte gerek
inşaat gerekse süsleme açısından kendisinden sonra gelen Büyük Selçuklu sanatının oluşumuna
büyük etki etmiştir.
Gazneli sanatı kendine özgü sanat anlayışı geliştirmiştir. Yapıların abidevi yapılması, yapılarda
terrakotalı taş kullanılması, süslemelerde yazı unsurunun bulunması, yapıların planlarında dört eyvan
şemasının kullanılması Gazneli sanatının özellikleri arasındadır. Gazneli sanatından günümüze fazla
eser örneği kalmamıştır. Eserlerin günümüze kadar ulaşmamasının sebebi olarak bölgede XI ve XII.
yüzyılda olan olaylar ve Moğol istilası gösterilmektedir.
Leşker-i Bazar Ulu Camii, Gazneli Mahmut tarafından Afganistan’ın Bust şehrinde bir saray kompleksi
içine yaptırılmıştır. Günümüze sadece cami ve sarayın harabeleri ulaşabilmiştir. Cami sarayın güney
cephesinin ön tarafında etrafı duvarlarla çevrili avlunun içinde bulunmaktadır. Camii 86x10.50 m
ölçülerinde yapılmıştır. Caminin temelinde tuğla, gövde kısmında kerpiç kullanılmıştır. Camide
kullanılan mihrap önü kubbesi kendisinden sonra yapılacak olan camilere örneklik teşkil etmesi
bakımından önemlidir.

Alçak bir taş kaide üzerindendeki Sultan III. Mesud Minaresi (1115); altta tuğladan sekiz köşeli
yıldız biçiminde yivli, üstte yukarıya doğru incelerek yükselen silindirik gövdeden ibarettir. 48 m
yüksekliğindeki minarenin silindirik üst kısmı yıkılmıştır. İçinde spiral bir merdiveni bulunan minarenin
tuğla gövdesi çok zengin kufi kitabeler, çeşitli bitki motifleri ve geometrik şekillerden meydana gelen
süslemelerle tezyin edilmiştir.
C) Büyük Selçuklu Dönemi Eserleri
Horasan’da 1040’ta kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Alparslan ve Melikşah devirlerinde büyük
bir imparatorluk hâline gelmiştir. 1157’de Sultan Sencer’in ölümünden sonra Irak, Kirman, Suriye
Selçukluları ile devam eden imparatorluk; Atabeklerle Suriye ve Azerbaycan’da devamını bulmuş, XIII.
yüzyılda da Anadolu’da Türkiye Selçukluları ile en parlak devrini yaşamıştır. İran’da Büyük Selçukluların
geliştirdiği plan ve mimari formlar yalnız İran’da değil Doğu İslam dünyasında da devam etmiştir.
İsfahan Mescid-i Cuması günümüze kadar geçirdiği tahribat, onarım, ekleme ve restorasyonlarla planı
ve mimarisi sürekli olarak değişmiştir. Yapı üç aşamada yapılmıştır. İlk olarak Abbasiler Dönemi’nde
kerpiç avlulu, çok sütunlu caminin yerine yapılmış ve bu günümüze ulaşmamıştır. İkinci aşamada
Selçuklular tarafından yapılan cami, yapılan eklemelerle günümüze kadar gelmiştir. Cami Selçuklular
Dönemi’nden sonra İlhanlılar, Akkoyunlular ve Safaviler zamanında yapılan ilavelerle yapılar topluluğu

162