Page 44 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

2. ÜNİTE
Farklı toplumlarda olduğu gibi İslam dünyasında da toplumun ihtiyaçlarına cevap
veren çok çeşitli toplumsal yapı türleri vardır. Zamanla işlev ve fonksiyonları değişse
de esas itibariyle bu yapı türleri, topluma hizmet etmek amacıyla yapılmıştır.
Bu yapılar tek bir yapı oldukları gibi verdikleri hizmete ve duruma göre birkaç
yapıdan oluşabilmektedir. İslam dünyasında da bu tür yapılar genellikle külliyeler
içindedir. İslam dünyasında merkezini camilerin oluş turduğu, değişik işlev ve
fonksiyonlara sahip birbirine bağlı yapılar topluluğuna külliye denir. Çevresinde
yeni yerleşim yerlerinin oluşmasına olanak sağlayan külliyeler şehirleşmede
özellikle şehirlerin şekillenmesi ve gelişmesinde önemlidir. Türk İslam sanatında
ilk örnekleri Karahanlılar Dönemi’nde gö rülmüş; Gazneliler, Büyük Selçuklular ve
Anadolu Selçukluları Dönemi’nde yapımlarına devam edilmiştir. En kapsamlı ve
en büyük külliyeler Osmanlılar zamanında yapılmış ve bu külliyeler; şehirlerin
merkezini oluşturmuştur. Genellikle cami merkezli tasarlanan külliyelerde
camilerin dışında medrese, muvakkithane (camilerin yanında kurulan ve güneşin
hareketlerine göre namaz vakitlerinin ayarlandığı mekân) çarşı, aşhane, darüşşifa,
hamam, sebil, çeşme, kervansaray ve bedesten gibi yapılar yer almıştır. Önemli
külliyeler arasında İstanbul Fatih, Süleymaniye, Sultan Ahmet ve Edirnekapı
Mihrimah Sultan külliyeleri (Görsel 2.16) bulunmaktadır.

Görsel 2.16: Edirnekapı Mihrimah Sultan Külliyesi, İstanbul

SIRA SİZDE
İslam şehirlerinin karakteristik özelliklerini yansıtan bir tablo ya da kroki çalışması yapı-
nız. Çalışmanızı arkadaşlarınızla paylaşınız. Çalışmanızda İslam şehirlerinin karakteris-
tik özelliklerini yansıtan unsurlardan hangilerini kullandığınızı ve bu unsurları kullan-
ma nedeninizi arkadaşlarınıza açıklayınız.

42