Page 56 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

3. ÜNİTE
3. ORTA ASYA MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ SANATI

ÜNİTEYE BAŞLARKEN
1. İlk Müslüman Türk devletleri hakkında bildiklerinizi söyleyiniz.
2. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ile sanat anlayışlarında nasıl bir değişim olmuş-
tur? Söyleyiniz.
3. Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birlikte hangi mimari eserler ortaya çıkmış olabilir?
İfade ediniz.

3.1. KARAHANLILAR VE GAZNELİLER DÖNEMİ SANATI
KARAHANLILAR DÖNEMİ SANATI
Türkler, İslamiyet’i kabul etmeden önce Hun ve Göktürk dönemlerinde yarı göçer bir
hayat anlayışına sahip oldukları için yaşam tarzlarına uygun taşınabilir ve küçük boyut-
lu eserler yapmayı tercih etmişlerdir. Uygurlarla başlayan yerleşik hayata geçiş Kara-
hanlılarla hızlanmış, İslamiyet’in kabulü ile birlikte yerleşik hayat tarzı benimsenmiştir.
840 yılında Kırgız saldırıları sonucu yıkılan Uygur Devleti’nden sonra Orta Asya’da Bilge
Kül Kadir Han tarafından Karahanlı Devleti kurulmuştur. Karahanlılar (840-1212) Doğu
ve Batı Türkistan‘da hâkimiyet kurmuş, 944-945 yıllarında Satuk Buğra Han’ın İslamiyet’i
kabul etmesi ile ilk Müslüman Türk Devleti olmuşlardır. Karahanlılar, 1212 yılında Har-
zemşahlara yenilerek tarih sahnesinden çe kilmişlerdir.
Orta Asya’daki ilk Tük İslam eserleri Karahanlılar’a aittir. Karahanlılar, o dönemin önemli
şehirlerinden Balasagun, Semerkant, Buhara, Özkent, Tirmiz ve Talas’ta çok sayıda mi-
mari eser yapmış; bu dinî ve sivil eserler Türk sanatında önemli bir yer edinmiş; kendi-
lerinden sonraki Türk sanatının şekillen mesinde öncü rol oynamıştır. Bu eserlerde Orta
Asya Türk sanatı anlayışı ile İslami anlayış birlikte verilmiştir. Diğer İslam ülkelerinde
olduğu gibi Karahanlılarda da mimari ön plana çıkmıştır. Türk mimarisinin erken döne-
minde Karahanlılar yaptıkları cami, türbe ve minare anlayışları ile kendilerinden sonraki
mimari gelişmelere öncülük etmişlerdir. Karahanlılar Dönemi’ne ait mimari yapılar ara-
sında cami, minare, medrese, saray ve kervansarayların öncüleri kabul edilen ribatlar
bulunmaktadır.
Karahanlı Dönemi önemli dinî eserlerinden
Hazara Degaron Camii Özbekistan’da
Semerkant Buhara yolu üzerinde X ve
XI. yüzyıllarda yapılmıştır (Görsel 3.1).
Caminin ismini aldığı “degaron” kelimesi
“çanakçılar-çömlekçiler” anlamına gel-
mektedir. Kare planlı inşa edilen caminin
merkezinde tuğla malzemeden dört
sütun bulunmaktadır. Bu sütunların
üzerine merkezî bir kubbe yapılmış,
merkezî kubbenin dört köşesine ise birer
küçük kubbe eklenerek merkezî mekân
genişletilmiştir. Caminin iç ve dış duvar
cepheleri ince tuğla ve alçı ile kaplanmıştır.
Mihrap kısmı sonradan yapılmış, küçük bir
niş eklenerek mihraba sade bir görünüm
verilmiştir. Hazara Camii merkezî plan
şekli ile kendinden sonra yapılan merkezî
kubbeli camilere örnek teşkil etmiştir.
Talhatan Baba, Namazgâh ve Mugak
Görsel 3.1: Hazara Degaron Camii, Özbekistan Attari Karahanlılar Dönemi’nde yapılan
diğer önemli camilerdendir.

54