Page 59 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

ORTA ASYA MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ SANATI

GAZNELİLER DÖNEMİ SANATI
İsmini günümüzde Afganistan sınırları içinde kalan Gazne şehrinden alan Gazneliler,
963-1187 yılları arasında Hindistan’ın kuzeyi, Horasan, Pakistan,Özbekistan ve Afganistan
bölgelerinde hüküm sürmüşlerdir. Gazneliler, sanatta Karahanlılardan etkilenmiş; bu
sanat anlayışını daha sonra Büyük Selçuklulara aktarmışlardır. Abidevi ölçülerde yapılan,
terrakota ve yazı süslemelerine yer verilen Gazneliler Dönemi eserlerinde az da olsa Hint
etkileri görülmüş; malzeme olarak tuğla, ahşap, taş ve mermer kullanılmıştır.
Uyguladıkları dört eyvanlı plan şeması kendilerinden sonra da etkili olmuş, medreselerde
bu plan şeması sıklıkla kullanılmıştır. XI ve XII. yüzyılda bölgede yaşanan olaylar ve Moğol BİLGİ KUTUSU
istilaları yüzünden Gazneliler Dönemi’nden günümüze fazla eser ulaşamamıştır. Eyvan: Üç yönden kapalı, bir
yönden dışa açılan mekân.
Gazneliler’de ilk olması bakımından önemli olan Arusü’l-Felek Camii’nden (998-1030)
günümüze fazla bir şey kalmamış fakat caminin düz, ahşap çatısı Anadolu Selçukluları Sahn: Merkezi planlı cami-
Dönemi’nde yapılacak olan ahşap direkli camilere öncülük etmiştir. Gazneliler Dönemi lerde ana kubbenin altında
mimari eserlerinden olan Leşker-i Bâzâr Ulu Camii Gazneli Mahmut tarafından kalan asıl ibadet mekanı.
Hindistan’ın Büst şehrinde saray kompleksi içinde yaptırılmıştır. Günümüzde harabe
hâldeki cami sarayın güney kısmında, etrafı duvarlarla çevrili bir avlunun kenarına inşa
edilmiştir. Mihrap önünde sahn boyunca uzanan büyük kubbesi ile bu cami mihrap
önü kubbeli camilerin öncüsü olmuş ve kendinden sonra gelen camilere örnek teşkil
etmiştir. Caminin yanları bölgenin sıcak olması sebebiyle avluya ve yanlara doğru açık
bırakılmıştır.
Gaznelilerin önemli mimari eserlerinden biri de minarelerdir. Anıtsal şe kilde
tasarlanan bu minarelerde Karahanlı Dönemi etkileri görülür. 1115 yılında Sultan
Mesut tarafından taş malzeme kullanılarak yaptırılan Sultan III. Mesut Minaresi bir
kaide üzerine oturtulmuştur (Görsel 3.7). Minare; alt kısmı sekiz köşeli yıldız biçiminde
yivli, üst kısmı ise incelerek yükselen silindirik gövdeye sahiptir. Merdivenle çıkılan
silindirik iç kısım yıkılmıştır. Minarenin gövde kısmı yukarıdan aşağıya doğru tuğla
üzerine kûfî yazılı kitabeler, bitkisel ve geometrik süslemelerle bezenmiştir.

Görsel 3.7: Sultan III.
Mesut Minaresi’nin
1839 yılındaki çizimi

Aslan Cazip Türbesi Gazneliler Dönemi Tus şehri valisi Aslan Cazip adına tuğla malzeme
kullanılarak yapılmıştır. Türbe, üst kısmı kubbe ile örtülmüş, 12.50 m kenar ölçülerine
sahip kara planlı bir yapıdır. Yapının iç kısmındaki duvarlar; yarım metre genişliğinde,

57