Page 64 - TÜRK İSLAM SANATI 11

3. ÜNİTE

3.4.2. Uygur Sanatı

Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından 744 yılında kurulan Uygur Devleti'nin başkenti
Karabalgasun’dur (Ordu-Balık). Uygurlar özellikle Moyen-çor Dönemi’nde Türk boylarını
tek bir çatı altında birleştirerek güçlü bir devlet oluşturmuşlardır. Uygur Devleti Bögü
Kağan zamanında en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde kabul edilen Maniheizm
dininin etkisiyle Uygurlar savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir. Uygur Devleti 840 yılın-
da Kırgızlar tarafından yıkılmıştır. Bu tarihten sonra yerlerinden ayrılan bir kısım Uygurlar
Kansu Bölgesi’nde Kansu Uygur Devleti’ni (Sarı Uygur) kurmuşlardır. Diğer Uygurlar ise
Doğu Türkistan Turfan Uygur Devleti’ni kurmuşlardır. Ancak bu devlet 1209 yılında
Moğolların hâkimiyetine girmiştir. Günümüzde Uygurlar Doğu Türkistan eyaleti ismiyle
Çin’e bağlı olarak varlıklarını sürdürmektedirler.
Dünya medeniyet tarihinde derin izler bırakan Uygurlar; dil, kültür, edebiyat, sanat, konu-
sunda etkileyici eserler ortaya koymuşlardır. Oluşturdukları kültür ortamı ile Maniheizm ve
Budizm başta olmak üzere birçok dinî inanışın barış içinde bir arada yaşamasını sağlamışlardır.
Uygur sanatının gelişiminde önemli ögeler yer almaktadır. Her ne kadar Göktürk sanat
geleneğinin devamı olarak görünse de yerleşik hayat tarzının, Budizm ve Maniheizm dinle-
rinin derin etkileri görülmektedir. Bunun yanında eski Türk inançları ve yaşam tarzı Uygur
sanatının oluşmasında önemli etkilerde bulunmuştur. Uygurlarla birlikte Türk sanatı ilk kez
yerleşik bir sanat olma niteliğini kazanmıştır. Bu dönemde geliştirilen sanat ve mimarlık
anlayışı İslamiyet sonrası Türk sanatının oluşmasında önemli rol oynamıştır.
A) Mimari
Yerleşik yaşam tarzına geçen Uygurlar zenginlik içeren değişik şekillerde mimari eserler ve
benimsedikleri Budizm ve Maniheizm dinlerinin etkisiyle tapınaklar yapmışlardır. Uygur
tapınaklarında genellikle bir iç avlu etrafında odalar bulunmaktadır. Avlunun ortasında tapı-
nağın önemsediği kutsiyet verilen ilahın heykeli yer alır. Ayrıca kutsal gördükleri bu ilahla ilgili
resimlerin bulunduğu odalar da bulunmaktadır. Uygurlara ait kutsal tapınaklarının en önemlileri
arasında Hoço Beta Tapınağı, Murtuk A Mabedi, Yar Hoto’daki tapınaklardır. Uygurlar zamanın-
da inşa edilen bu tapınakların yanı sıra kayalara oyulmuş mağara tapınakları da tespit edilmiştir
(Görsel 3.23). Bunların arasında yer alan Bezeklik mağara tapınakları, Murtuk Vadisi’nde, Kızıl
Dağ’da kayalara oyulmuş kırk mabetler önemli mimari kalıntılar olarak dikkat çekmektedir.

Görsel 3.23: Kayalara oyulmu Uygur tapınağı

61