Page 124 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

DİŞİ ÜREME SİSTEMİ

Oogenez ve Yumurtanın Yapısı
• Dişi bireylerde yumurta hücresinin gelişimi, embriyonik gelişim döneminde anne rahmindeyken başlar.
• Embriyonik gelişimin birinci ayında yumurtalık taslağına göç eden hücrelerin farklılaşmasıyla oluşan oogonyumlar mi-
tozla milyonlarca hücre oluşturur. Gebeliğin üçüncü ayından itibaren oogonyumlar mayozun profaz I evresine girmeye
başlar ve mayoz bu aşamada durdurulur. Ergenlik dönemine kadar mayozun diğer safhalarına geçilmez. Profaz I evre-
sinde bekleyen bu hücrelere birincil oosit adı verilir. Bu hücrelerin etrafı desteklik sağlayan folikül hücreleri ile çevrilidir.
• Yumurtalıkta bulunan yumurta ana hücrelerinden (oogonium, 2n kromozomlu), dişi üreme hücresi olan yumurtanın
(ovum, n kromozomlu) mayoz bölünme ile oluşmasına oogenez denir. Oogenez, yumurta ana hücresinden (2n) birin-
cil oositin (2n) üretimi ile başlar. Ergenlikte folikül uyarıcı hormonun (FSH) etkisiyle her ay, bir folikülde bulunan birincil
oosit, mayoz geçirmeye devam eder.

• Ergenlik dönemine kadar faaliyet göstermeyen yumurtalıklar, ergenlik dönemiyle birlikte hipotalamusun ürettiği go-
nadotropin (GnRH) etkisiyle hipofiz bezi ön lobundan FSH salgılanır. FSH yumurtalıklardaki foliküllerin büyümesini
uyarır. Folikül içindeki birincil oosit hücresi de büyür ve gelişir. Büyüyen folikül içindeki 2n kromozomlu birincil oosit
mayoz I’i tamamlayarak ikiye bölünür.
• Sitokinez sonucunda oluşan n kromozomlu bu hücrelerin sitoplazma miktarları eşit değildir. Sitoplazmanın büyük
çoğunluğunu alan hücre ikincil oosit adını alır. Çok küçük sitoplazmalı ve işlevsiz olan diğer hücreye birinci kutup
hücresi denir. Bu hücre zamanla kaybolur.

• İkincil oosit, mayoz II evresine başlar ancak metafaz II evresinde bölünme durdurulur. İkincil oosit bu evrede folikül du-
varının yırtılması ile yumurta kanalına bırakılır. Yumurta kanalına geçen ikincil oosit mayoz II’yi ancak içine bir sperm
hücresi girerse tamamlar ve ikiye bölünür. Sonuçta yine bol sitoplazmalı yumurta hücresi ve az sitoplazmalı ikinci
kutup hücresi oluşur. İşlevsiz olan kutup hücresi kaybolur ve spermle döllenen yumurta hücresi zigotu oluşturur.
• Erkeklerde görülen spermatogenezden farklı olarak dişilerde görülen oogenez ayda bir kez gerçekleşir. Ergenlik dö-
nemiyle başlayan yumurta üretimi genellikle 46-54 yaşlarında menopoz adı verilen dönemle sonlanır.

Oogenez Folikül gelişimi
İlk folikül
2n Oogonyum
Mitoz

Birincil oosit
(Profaz I'de durmuş.) 2n Doğumdan önce

Çocukluk dönemi

Ergenlikten menopoza kadar Birincil folikül
Birincil oosit 2n
(Primer oosit)
Mayoz I
Folikül büyür.
İkincil oosit (Sekonder oosit)
Birinci kutup n n (Metafaz II'de durmuş.)
hücresi
Olgun folikül

ikincil oositin yumurta kanalına geçişi Ovulasyon
n

Mayoz II
(Döllenme olursa Mayoz II tamamlanır.)
Korpus luteum

İkinci kutup n 2n Zigot
hücresi

Oogenez ve folikül gelişimi
124 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT