Page 126 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

MENSTRUAL DÖNGÜ

• Üreme döngüsü hipotalamustan salgılanan GnRH’nin (gonadotropin hormonu) hipofiz bezi ön lobunu uyarması ile
başlar. Hipofiz bezi az miktarda FSH ve LH salgılar. FSH, LH ile yumurtalıklarda folikül büyümesini uyarır.
• Folikül evresi denilen bu evrede yumurtalıklarda her ay 6-12 adet folikül, hücre bölünmesi ile büyümeye başlar.
Büyüyen folikül içindeki birincil oosit hücresi de folikül hücrelerinden sağlanan gerekli besinler, büyüme faktörleri ve
hormonal uyarılarla büyür; mayoz I’i tamamlayarak ikincil oositi oluşturur.

• Folikül hücrelerinden salgılanan östrojen hormonu rahmi uyarır, endometriyum tabakasındaki mitozu hızlandırır ve
endometriyum tabakasının kalınlığı da artar. Rahim duvarı embriyonun yerleşmesi için uygun hâle gelmeye başlar.

• Foliküller büyüdükçe kandaki oranı artan östrojen hormonu, hipotalamusun GnRH salgısı ile hipofiz bezinin FSH ve LH
salgısını artırır (pozitif geri bildirim). Bu artış folikülleri daha da olgunlaştırır, folikül içindeki sıvı dolu boşluk daha da
genişler. Boyutu büyüyen ve olgunlaşan foliküllerden birisi baskın hâle gelir, yumurtalık yüzeyine yaklaşır ve burada
bir şişkinlik oluşturur.

• Ovulasyon (yumurtlama) evresinde fazla miktarda salgılanan LH nedeniyle yumurtalık yüzeyine bitişik durumdaki
folikül yırtılır ve ikincil oosit etrafını çevreleyen bir miktar folikül hücresi ile birlikte yumurta kanalına geçer. Ovulasyon
evresi, 28 günde bir tekrarlanan üreme döngüsünün 14. gününde gerçekleşir. Ovulasyondan sonraki 24 saat içinde
ikincil oosit döllenme yeteneğini kaybeder. Bu zaman diliminde spermle karşılaşırsa döllenme ihtimali yüksektir.
• Luteal evre ovulasyondan sonraki evredir. Yırtılan folikül parçaları LH etkisiyle korpus luteum denilen yapıya dö-
nüştürülmek üzere uyarılır. Korpus luteum, progesteron ve östrojen hormonlarını üretir. Artan östrojen ve progesteron
hormonları hipotalamusun GnRH ve hipofiz bezinin FSH ve LH salgılarını azaltır (negatif geri bildirim). Bu durum
yumurtalıklarda yeni bir folikülün gelişimini ve ikincil oosit oluşumunu engeller.
• Korpus luteumdan inhibin hormonu da salgılanır. Bu hormonun da hipofiz bezi üzerine negatif geri bildirim etkisi vardır.
Bu etki daha çok FSH, az miktarda da LH üzerinedir.
• Korpus luteumdan salgılanan hormonlarla rahim duvarının gelişimi ve sürekliliği sağlanır. Östrojen hormonu etkisiyle
kalınlaşmaya başlayan endometriyum tabakası, bu evrede östrojen ve özellikle progesteron hormonu ile daha da
kalınlaşarak süngerimsi hâle gelir.

• Endometriyumdaki kan damarları genişler, buraya gelen kan miktarı artar. Salgı yapan bezler büyür ve salgıları artar.
Rahim içi, menstrual döngünün bu evresinde yapılan düzenlemelerle olası bir gebelik için embriyonun yaşamasına
uygun hâle getirilir.
• Korpus luteumun devamlılığı döllenmenin olup olmamasına bağlıdır. Döllenme gerçekleşirse embriyo tarafından sal-
gılanan insan koriyonik gonadotropin (hCG) hormonu LH etkisi gösterir ve korpus luteumun devamlılığını sağlar.
Korpus luteum da progesteron ve östrojen salgısını devam ettirir. Böylelikle endometriyum tabakası gelişir ve yapısı
bozulmadan korunur. hCG hormonu sadece hamile kadınların kanında bulunduğundan gebelik testinde kan ve idrar-
daki varlığına bakılır. Eğer döllenme gerçekleşmezse luteal evrenin sonlarına doğru kandaki düşük LH ve FSH miktarı
nedeniyle korpus luteumun yapısı bozularak kandaki progesteron ve östrojen seviyesini hızla düşürür. Hipotalamus
ve hipofiz bezi üzerindeki baskılayıcı negatif geri bildirim etkisi ortadan kalkar. Hipotalamusun GnRH salgısı ile hipofiz
bezinin FSH ve LH salgıları artar, yumurtalıklarda yeni foliküllerin gelişeceği folikül evresi ile döngü tekrar başlar.

DİKKAT

Yumurtalık hormonlarındaki ani düşüşün rahimde gerçekleşen menstrual döngü üzerine de etkileri bulunur. Endometri-
yumdaki kan damarları daralır, buraya gelen kan akışı yavaşlar. Besin ve oksijen azlığı nedeniyle kılcal damar yönün-
den zengin olan endometriyum dokusu parçalanır. Menstruasyon akış evresi (menstruasyon, aybaşı, adet kanaması)
denilen yaklaşık 4-7 gün süren bu evrede parçalanmış dokular, dokuların salgıları ve damarlardaki kan vajinadan dışarı
atılır. Rahim yeni bir döngüye hazırlanır. Menstruasyon olayının birinci günü rahim ve yumurtalıklarda gerçekleşen
döngülerin başlangıcı kabul edilir.

126 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT