Page 170 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

GENETİK MÜHENDİSLİĞİ VE BİYOTEKNOLOJİ UYGULAMALARININ İNSAN HAYATINA ETKİSİ

Yapay Doku ve Organ Üretimi
Uygun laboratuvar ortamında canlı hücrelerden oluşturulan dokulara yapay doku denir. Hasarlı veya işlevini yitirmiş bir
organın yerine tasarlanan organlara ise yapay organ denir. Son dönemde üzerinde en çok çalışılan konulardan biri kök
hücre teknolojileriyle yapay doku ve organ üretimidir.
Aşı
• Enfeksiyon hastalıklarına karşı bağışıklık sistemimize mikroorganizmaları tanıtmak için kullanılan biyolojik ürünler aşı
olarak tanımlanır.
• Aşıların üretiminde mikroorganizmaların hastalığa neden olan genleri kullanılır. Bu genler, mikroorganizmalardan izole
edilerek taşıyıcı bir hücreye aktarılır. Aktarılan genin ifadesi olan protein, taşıyıcı hücrede bol miktarda üretilir ve bu
proteinler aşı yapımında kullanılır.
Antibiyotik
• Antibiyotikler; bakteri üremesini engelleyen veya bakterileri öldüren biyosentetik kökenlerine göre doğal, yarı sen-
tetik veya sentetik biyoteknolojik ürünlerdir. Genellikle bakteri popülasyonunun gelişmesini önlemek için mantar veya
rekabetçi bakteri gibi mikroorganizmalar tarafından doğal olarak üretilir.
• Antibiyotiklerin kimyasal yolla üretimi zor ve pahalıdır. Rekombinant DNA teknolojisi ile daha ucuz ve fazla miktarda
antibiyotik üretimi mümkün olmaktadır.
• Antibiyotiklerin elde edilmesinde mikroorganizmaların antibiyotik üretiminden sorumlu geni izole edilir ve bu genin
sentezlediği protein taşıcıyı bir hücrede bol miktarda üretilir. Rekombinant DNA teknolojisi yöntemi ile üretilen antibi-
yotiklerin etkinliğini artırmak için birçok çalışma yapılmaktadır.
İnsülin
• Pankreasın beta hücreleri tarafından üretilir ve vücuttaki karbonhidrat ve yağ metabolizmasının düzenlenmesinde rol
oynar.
• Sağlıklı bireylerden izole edilen insülin üreten genler, E. coli bakterilerinin genomuna aktarılır. Bakteride üretilen insülin,
ilaç şekline getirilir. Rekombinant insan insülini çabuk ve etkili cevap verir. Ayrıca rekombinant insan insülininin immün
sistemle ilgili yan etkileri daha azdır. Bu hormon, 1980’li yıllara kadar domuz ve sığırdan elde edilmiştir.
İnterferon
• Bakteri, virüs, parazit ve tümör hücrelerine karşı bağışıklık sistemi tarafından oluşturulan doğal proteinlerdir.
• İnterferon, kandan izole edilerek viral kökenli hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. İnsanda interferon üreten gen
E. coli bakterisine aktarılmakta ve böylece bakterinin interferon üretmesi sağlanmaktadır.

• İlaç firmaları, rekombinant DNA teknolojisi ile interferonların seri şekilde üretimini gerçekleştirmektedir. İnterferonlar-
dan kanser tedavilerinde de yararlanılmaktadır.
Gen Terapisi
• İşlev ve yapı bakımından bozuk bir genin fonksiyonunun düzenlenmesi veya gen aktarımı yoluyla bu genlerin sağlıklı
olanlarıyla değiştirilmesini amaçlar. Kalıtsal hastalıklar, kalp-damar hastalıkları, kanser, Parkinson hastalığı ve Alzhe-
imer (alzaymır) gibi hastalıklar gen terapisi ile tedavi edilmeye çalışılmaktadır.
• Gen ilavesi, gen değişimi, gen ifadesinin baskılanması ve özgün hücrelerin öldürülmesi gen terapisinin tedavi şekil-
leridir. Bozuk bir genden dolayı yaşam için gerekli bir enzimi üretemeyen kemik iliği hücreleri gen değişimi ile tedavi
edilebilir. Kemik iliği hücrelerinden bazıları hastadan alınır, bir virüs aracılığı ile bu hücrelere normal gen eklenerek
hücreler hastaya geri verilir. Eğer bu işlemde başarı sağlanırsa bu hücreler hastanın yaşamı boyunca çoğalacak ve
eksik enzimi üreterek hastanın sağlığına kavuşmasını sağlayacaktır.
Kanser Tedavisi
• Kemoterapi, radyoterapi ve ameliyat gibi yöntemlerin yanında son yıllarda farklı kanser türlerinin tedavisi için gen
terapisi yöntemi kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca kanser hastalarında kişiye özgü tedavi önem kazanmaktadır.
• Gen bazlı araştırmalara dayanarak doğru ilaç ve dozaj belirlenebilmektedir. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji
uygulamaları ile elde edilen aşılar, bazı kanser türlerinin tedavisinde kullanılmaktadır.
Genetik Danışmanlık
• Bir ailedeki genetik bir bozukluğun araştırılması, tanısı, testleri ve tedavisini içeren danışanlar ve genetik danışman
arasında sürdürülen kapsamlı bir iletişim sürecidir. Ailenin soyağacı çıkarılarak varsa kalıtsal hastalıklarının incelen-
mesi ve genetik testlerin yapılması genetik danışmanlık sürecinde kullanılan uygulamalardandır.

170 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT