Page 62 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

BIYOLOJI

KONU SİNDİRİM ÇEŞİTLERİ, SİNDİRİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI,
ÖZETİ AĞIZ, YUTAK, YEMEK BORUSU
AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT

SİNDİRİM ÇEŞİTLERİ
Sindirimin Amacı ve Çeşitleri

İnsanlar; büyüme, gelişme, üreme gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek ve hücrelerin enerji ihtiyacını karşılayabilmek
için besinlere ihtiyaç duyar. Bu besinler, bütün veya parçalar hâlinde ağız yoluyla alınır ve hücrelerin gereksinim duyduğu
ancak sentezleyemediği temel (esansiyel) besin maddelerini de kapsar. Vücuda alınan besinler sindirim sistemi ve yar-
dımcı organları sayesinde işlenerek hücrelerin kullanabileceği forma dönüştürür. Sindirim, alınan besinin hücre zarından
geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalanmasıdır. İki şekilde gerçekleşir.
• Mekanik sindirim, besinlerin fiziksel olarak küçük parçalara ayrılması olayına denir. Mekanik sindirimin amacı, besin-
lerin yüzey alanını genişleterek enzim etkinliğini artırıp kimyasal sindirimi hızlandırmaktır. Bu nedenle besinler hücre
zarından geçebilecek kadar küçük değildir.
¡ Mekanik sindirimde enzim kullanılmaz.
¡ Safra tuzlarının yağları küçük yağ damlalarına dönüştürmesi ve besinlerin ağızda diş ve kaslarla yapılan çiğneme
işleviyle küçülmesi mekanik sindirimdir.
• Kimyasal sindirim, büyük moleküllü besinlerin su ve sindirim enzimleri ile yapı taşlarına kadar parçalanmasıdır.
¡ Polisakkarit ve disakkaritlerin monosakkaritlere, proteinlerin amino asitlere, nötral yağların yağ asitleri ve gliserole
parçalanması kimyasal sindirimdir.
¡ Safra tuzlarıyla küçük yağ damlalarına dönüşen yağ moleküllerinin lipaz enzimiyle yağ asitleri ve gliserole
parçalanması da kimyasal sindirimdir.

Safra tuzları Lipaz enzimi
(Mekanik sindirim) (Kimyasal sindirim)

Büyük yağ damlası Küçük yağ damlacıkları Yağ asitleri ve gliserol

Yağların sindirimi
Kimyasal sindirim gerçekleştiği yere göre hücre içi ve hücre dışı sindirim olmak üzere ikiye ayrılır.
İnsanlarda sindirim, sindirim kanalında (hücre dışında) gerçekleşir. Tükürük bezleri, mide, pankreas ve ince bağırsak tara-
fından sindirim kanalına gönderilen enzimler büyük molekülleri hücre dışı sindirimle yapı taşlarına kadar parçalar. Hücre içi
sindirimde ise endositozla hücreye alınan büyük moleküller lizozom organeli sayesinde yapı taşlarına parçalanır. İnsanda
akyuvar hücrelerinin mikroorganizmaları savunma amaçlı yok etmesi ve karaciğerdeki Kupffer hücrelerinin yaşlanmış
alyuvarları parçalaması hücre içi sindirimle gerçekleşir.
Besinler sindirildikten sonra emilim olayı gerçekleşir. Karbohidrat, yağ, protein ve nükleik asitler kimyasal sindirimle bu
yapıları oluşturan moleküllere ayrıldıktan sonra hücre zarından geçebilir. Su, monomerler, iyonlar ve vitaminler ise sin-
dirime uğramaz, doğrudan hücre zarından geçebilir. Pasif ve aktif taşıma ile hücreye alınan moleküller hücrenin ihtiyaç
duyduğu yeni moleküllerin sentezlenmesi, hücrede enerji üretilmesi gibi olaylarda kullanılır. Besinlerin işlenmesinde son
aşama ise sindirim sisteminde sindirilmeyen besinlerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Böylelikle sindirim sisteminde besinler
dört aşamada işlenmiş olur.
¡ besinlerin alınması (yeme), sindirim, emilim, atıkların uzaklaştırılması

Sindirim sisteminde besinlerin işlenmesi

62 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT