Page 83 - Konu Özetleri AYT Coğrafya

DÜNYADA VE TÜRKIYE'DE TICARET

TARIHÎ TICARET YOLLARI VE TÜRKIYE
Coğrafi konumu nedeniyle tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapan Anadolu, aynı zamanda Doğu ile Batı
arasında bir köprü görevi görmüştür. İlk Çağ ve Orta Çağ'da her yerde üretilemeyen ipek, tuz, baharat gibi ürünler Çin ve
Hindistan başta olmak üzere Doğu medeniyetlerinden temin edilmiştir. İnsanların söz konusu ürünleri kaynağından almak
istemesi ticaret yollarını ortaya çıkarmıştır. Anadolu’da kurulan devletler için ayrı bir öneme sahip olan bu ticari güzergâh-
lara Kral Yolu, İpek Yolu ve Baharat Yolu örnek verilebilir.
Kral Yolu
Pers İmparatorluğu’nun önemli şehirlerini ve dönemin ön planda olan merkezlerini birbirine bağlaması bakımından ayrı
bir öneme sahiptir. Tarih boyunca etkisini kaybetmeyen bu güzergâh; zamanla Doğu-Batı arasında ekonomi, bilim, sanat,
kültür, ticaret vb. alanlarda etkileşimi artıran önemli bir ulaşım ağına dönüşmüştür.
Ipek Yolu
Orta Çağ’da Çin’in Şian şehrinden başlayan İpek Yolu; günümüzdeki Doğu Türkistan, Moğolistan, Kazakistan, Özbekis-
tan, Kırgızistan ve Türkmenistan’ı geçtikten sonra Hazar Denizi’ne, oradan da Anadolu ve Akdeniz üzerinden Avrupa’ya
bağlanmaktaydı. Çin’den gelen ipek, değerli taşlar, porselen, kâğıt ve cam ürünleri ile Orta Asya’dan gelen halı ve kilimin
Avrupa’ya ulaşması bu şekilde gerçekleşmiş ve Anadolu, bu sayede oldukça önemli bir ticari merkez hâline gelmiştir.
Baharat Yolu
Hindistan’dan başlayan Baharat Yolu; Basra Körfezi yoluyla Irak’a, Yemen kıyılarına veya Kızıldeniz üzerinden Süveyş ve
Akabe’ye, buradan da kara yoluyla Akdeniz’deki limanlara ulaşmaktaydı. Gemi ve kervanlarla bu limanlara getirilen karabi-
ber, tarçın, Hindistan cevizi, çörek otu, zencefil, zerdeçal, karanfil vb. baharatlar daha sonra tüccarlar aracılığıyla buradan
Avrupa’ya sevk edilmiştir. Baharatların yanı sıra inci, mercan, fil dişi, elmas gibi değerli taşların da Avrupa’ya taşınması
yine bu yolla gerçekleşmiştir.
TÜRKIYE’DE DIŞ TICARET
• Üretilen her türlü mal ve hizmetin başka ülkelere satılmasına ihracat, diğer ülkelerden satın alınmasına ithalat denir.
• İhracat gelirleri ile ithalat giderleri toplamı bir ülkenin dış ticaret hacmini oluşturur.
• Az gelişmiş ülkelerde genellikle ithalat miktarının ihracattan daha fazla olduğu görülmektedir. Bu durum, ilgili ülkelerde
dış ticaret açığına neden olur.
• 1980’e kadar Türkiye’de korumacı politikaların ön planda olduğu dış ticarette ihracat daha çok tarımsal ürünler ve
madenler gibi ham maddelerden, ithalat ise petrol ve makine ürünlerinden oluşmuştur.1980 sonrası dönemde ise ser-
best piyasa ekonomisine geçilmiş, ihracatta tarım ürünlerinin yerini daha çok sanayi ürünleri almış ve dış ticaret hacmi
artmıştır.
• Türkiye’nin ihraç ettiği ürünlerde en büyük payı; makine, elektrikli cihazlar, metal eşyalar, tekstil ürünleri, motorlu
taşıtlar ve parçaları oluşturmaktadır. Ayrıca meyve, sebze, madenler, deri ürünleri ve işlenmiş gıda maddeleri de ihra-
catta önem arz eden ürünler arasında yer almaktadır. Bu ürünlerin en fazla ihraç edildiği bölgeler ise Avrupa ve Orta
Doğu'dur.
• Türkiye’de petrol, doğal gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatı; Irak, İran, Azerbaycan, Rusya, Suudi Arabistan, Katar gibi
ülkelerden yapılmaktadır. Elektronik cihazlar, makineler, ulaşım araçları, ilaçlar ve kimyasal maddeler gibi ürünlerin
ithalatı ise daha çok Avrupa ülkeleri, Çin, Japonya, Güney Kore, ABD gibi ülkelerden yapılmaktadır.
• Türkiye, dış ticaret faaliyetleri açısından 2021 yılı itibarıyla Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) üye 164 ülke arasında
ihracatta 30. sırada; ithalatta ise 23. sırada yer almıştır. Dış ticaret açığına neden olan bu durum karşısında öncelikli
olarak ihracatın desteklenmesine yönelik çalışmalar yürütülmektedir.

DIKKAT
Almanya, ABD ve İtalya; Türkiye’nin hem ihracatında hem de ithalatında önde gelen ülkeler arasındadır. İşlenmiş ürün
ithalatıyla ilgili olarak Çin, enerji kaynağı ithalatıyla ilgili olarak Rusya, Türkiye’nin en çok dış alım yaptığı ülkelerdir.

Serbest Ticaret Bölgeleri
• Serbest ticaret bölgeleri, bulundukları ülkenin siyasi sınırları içinde yer alan ancak vergi ve gümrük mevzuatı ile güm-
rük hattı dışında kalan özel ticari merkezlerdir. Bu bölgelerde yürütülen sanayi ve ticaret faaliyetleri, ülke içindeki
faaliyetlere göre daha farklı muafiyet ve teşvik imkânlarına sahiptir.
• Serbest ticaret bölgelerinin kurulmasında bazı amaçlar ön plana çıkar. Bunlar; yabancı sermaye yatırımları ve dış
ticaret gelirlerinin artırılması, yerli üreticilerin uluslararası piyasada rekabet güçlerine katkı sunulması, ihracata dönük
faaliyetlerin teşvik edilmesi, döviz girişinin artırılması, yeni iş imkânları yoluyla istihdama katkı sağlanması, gelişmiş
üretim ve yönetim tekniklerinin ülkeye getirilmesiyle ekonomik standartların yükseltilmesi şeklinde sıralanabilir.

COĞRAFYA - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 83