Page 33 - Konu Özetleri AYT Sosyoloji

SOSYOLOJİYİ TANIYALIM

TOPLUMSAL ROL
Bireylerin sosyal statülerine bağlı olarak yapmaları gereken davranışlara toplumsal rol denir. Toplumsal rol, bireyin sta-
tüsünün ölçülmesinde kullanılan ölçütlerden biridir. Servet, soy, cinsiyet, yaş ve diğer statü ölçütlerinin yanı sıra kişinin
toplumdaki işlevsel yararlılığı da statüsünün belirlenmesinde dikkate alınır. İşlevsel yararlılık kişinin toplumsal rolünü ger-
çekleştirirken ne yaptığına işaret eder. Dinamik bir kültürde kişilerin rollerinin çeşitliliği de sosyal statü değerlendirmesinde
bir ölçüt olarak kullanılabilir. Bir birey aynı anda doktor, eş, baba olabilir ve bu statülere ilişkin farklı rolleri vardır. Bireylerin
farklı toplumsal statü ve sosyal rollere sahip olmaları anahtar rol, rol pekişmesi ve rol çatışması gibi durumları ortaya çıkarır.
Anahtar Rol: Bazen belirli bir toplumsal rol, diğerlerine göre daha fazla öne çıkar ve diğer roller üzerinde de belirleyici olur.
Bu türden role anahtar ya da baskın rol denmektedir. Örneğin sizin toplumsal yaşamda öne çıkan statünüzün “öğrencilik”,
ebeveynlerinizin ise “meslekleri” olması anahtar statü ile açıklanabilir. Bireylerin anahtar statülerine göre sergilemeleri
beklenen davranışlar da anahtar rollerini gösterir.

Rol Pekişmesi: Bir rolün bireyin diğer rolünü yerine getirmesini kolaylaştırmasıdır. Böylece kişi, sahip olduğu statüyü ve
onun gerektirdiği rolleri yerine getirmede kolaylık yaşar. Öğretmen olan bir ebeveynin çocuklarını eğitirken öğretmenlik
bilgilerini kullanması veya beslenme uzmanı olan bir ebeveynin çocuğunun beslenmesi konusunda bu uzmanlığını kullan-
ması rol pekişmesine örnektir.

Rol Çatışması: Farklı sosyal statülere sahip olmak ve bu statülere ilişkin farklı rol ilişkilerini yürütmek roller arasında
çatışma olasılığını arttırabilir. İki veya daha fazla statüdeki rollerin birbirini zorlaştırmasına rol çatışması denir. Örneğin
çalıştığı yerde çocuğunun yöneticisi olan bir kişi ebeveynlik ve yöneticilik rolleri arasında çatışma yaşayabilir. Ebeveynlik
rolü koruyucu bir tutum sergilemesini gerektirirken yöneticilik rolü tarafsız bir tutum sergilemesini gerektirir. Bu iki beklenti
arasındaki zıtlık rol çatışmasıyla ifade edilir. Kardeşinin oynadığı basketbol maçında hakemlik yapan bir kişinin ağabeylik
rolü ile hakemlik rolünden hangisine uygun davranacağına karar verememesi de rol çatışmasına örnek oluşturur.
TOPLUMSAL SAYGINLIK
Toplumun bireylere ya da gruplara gösterdiği saygıya “toplumsal saygınlık” (prestij, itibar) denir. Bu saygınlık bireyin top-
lumsal statüsünden kaynaklanıyorsa “statüye dayalı saygınlık”, kişisel özellikleri nedeniyle kazanılmışsa “kişisel saygınlık”
adını alır. Statüye dayalı saygınlık, statü sona erdiğinde onunla birlikte sona erer. Kişisel saygınlık ise süreklidir. Örneğin
bir büyükelçi görevinden ayrıldığında statüsel saygınlığı sona erer. Fakat kişisel özellikleri nedeniyle saygı görmeye devam
edebilir. Birey, statüsünün gerektirdiği rolleri ne kadar yerine getirir ve statü ile rol uyumunu ne kadar sağlarsa toplum ta-
rafından o kadar kabul görür. Bireyin zekâ, yetenek, ahlak vb. yönleri ne kadar saygı göreceğini belirler. Örneğin herhangi
bir meslekteki bireyin başarılı çalışmalarından dolayı diğer meslektaşlarına oranla daha saygın ve aranılır olmasıdır.

SOSYOLOJİ - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 33