Page 60 - Konu Özetleri AYT Sosyoloji

KÜLTÜRÜN ANLAMI

KÖKLEŞMİŞ KÜLTÜREL ÖGELER
Örf: Örf, bir toplumda öteden beri uygulana gelmiş yazısız, gelenekle nesilden nesle geçen, iyilik ve kötülük değer hüküm-
lerine göre yapılması gereken hareketleri belirten kurallardır. Örflere karşı çıkmak, kimi toplumlarda yasaya karşı çıkmayla
bir tutulur. Hatta böyle bir durumda örfler zaman zaman yasaların da üstünde tutularak katı bir tutumla birey cezalandırılır.
Türk kültüründe misafire önem verilmesi, ev sahibinin misafiri ilgi ve saygıyla karşılaması Türk örflerindedir.

Âdet: Toplumsal yaşamın düzenli gitmesinde, kuralların uygulanmasında âdetler etkili olmaktadır. Âdet, bir toplumda
öteden beri uygulanagelmiş yazısız, gelenekle nesilden nesle geçen, iyilik ve kötülük değer hükümlerine göre yapılması
gereken hareketleri belirten kurallardır. Resmî toplantılarda koyu renkli takım elbise giyme, sabahları kahvaltı yapma, ye-
mekte bıçağı sağ elle tutma; konukları karşılama, ağırlama ve uğurlama; yemek ve sofra düzenleri; kız isteme, nişanlılık
ve evlenme usulleri; bayramlar ve önemli günlerle ilgili davranış biçimleri; başsağlığı dileme gibi durumlarda söylenecek
sözler, takınılacak tavırlar ve tutumlar âdet olarak değerlendirilebilir.

Gelenek: Gelenekler, geniş anlamıyla bir kuşaktan ötekine geçirilebilen bilgi, tasarım, inanç ve yaşam biçimi; daha geniş
anlamıyla da manevi kültür birikimleridir. Âdetlere benzese de onlardan daha güçlü şekilde toplumsal yaşamın düzenlen-
mesinde ve denetlenmesinde önemli rol oynar. Nitelikleri bakımından genellikle tutucu olan gelenekler aile, hukuk, din
ve politika gibi toplumsal kurumlar üzerinde etkilidir. Bireyin bağlı bulunduğu grubun ya da toplumun geleneklerine karşı
çıkması, karşı çıkışın derecesine göre bireyin toplulukça hor görülmesine ya da reddedilmesine neden olur. Bayramlarda
küçüklerin büyüklerin ellerini öpmesi ve büyüklerin de küçüklere harçlık vermesi bir gelenektir.

Görenek: Göreneğin örfe, âdete, geleneğe göre yaptırım gücü daha zayıftır. En yalın tanımıyla bir şeyi görüle geldiği gibi
yapma alışkanlığı olan görenek, sosyal alışkanlık gibi gerekli ve uygun görülenleri kapsar. Ancak göreneklerin mutlaka ye-
rine getirilmesi istenmez. Öteden beri yapılagelmekte olan fakat henüz âdet özelliği kazanmamış bu davranış biçimlerine
grubun, toplumun gelişmesine uygun yenilikler eklenir. Görenekler; komşu ziyaretlerinde, hasta yoklamalarında, alışve-
rişte, toplu taşıtlara binmede ve inmede, tanışma ve tanıştırılmalarda nasıl davranılacağını belirleyerek ilişkilerin düzenli
gitmesine yardımcı olur.

60 MEBİ KONU ÖZETLERİ SOSYOLOJİ - AYT