Page 25 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK ŞİİRİ

DESTAN
• İslamiyet öncesinde Türkleri derinden etkileyen, yiğitlik, savaş, göç gibi konuları işleyen sözlü ürünlerdir.

• Destan bir süreç içerisinde varlık kazanır. Bu süreç üç aşamadan oluşur.
• Bilinen yazılı Türk destanları daha çok İran, Çin, Arap, Moğol, Bizans ve Batı kaynaklarından derlenmiş; oluşumların-
dan çok sonra yazıya geçirilmiştir.

Kök Türk Dönemi Uygur Dönemi Hun Dönemi
Bozkurt Destanı Türeyiş Destanı Oğuz Kağan Destanı

Altay-Yakut Dönemi Saka Dönemi
Yaratılış Destanı Alp Er Tunga Destanı

HATIRLAYALIM

• İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı’nın Sözlü Dönemi’ne ait bir diğer ürün de
bugünkü atasözü yerine kullanılan savlardır.
• Savlar biçim olarak bir nesir cümlesi veya bir şiir dizesi gibi olabilir.

YAZILI DÖNEM

a. Göktürk Dönemi
• Dönemin en önemli eseri Türk edebiyatının ilk yazılı eseri olan Göktürk Yazıtları’ dır. Eser Orhun Abideleri olarak
da bilinir.
• Eser Türk adının geçtiği ilk eserdir.

• Yazıtlar ilk Türk alfabesi Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
• Türk edebiyatının söylev niteliği taşıyan ilk eseridir.
• Abideler günümüzde Moğolistan sınırları içinde yer almaktadır
• 8. yüzyılda dikilen Orhun Kitabeleri Tonyukuk Yazıtı, Kül Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı olmak üzere üç dikili taş-
tan oluşur.
• Yazıtlarda Türklerin Çin’e nasıl tutsak olduklarından, bu tutsaklıktan nasıl kurtulduklarından, Kül Tigin’in kahramanlık-
larından, Türklerin ne kadar büyük bir devlet olduğundan bahsedilmektedir.

• Yazıtları taş üzerine kazıyarak yazan kişi Yolluğ Tigin’dir.
• Kitabeler, ilk kez Danimarkalı dil bilimci V. Thomsen tarafından okunmuş; V. Radloff tarafından da ilk kez yayımlanıp
dünyaya tanıtılmıştır.

b. Uygur Dönemi
• Bu dönem eserleri dinî içeriklidir. Eserlerde Maniheizm ve Budizm’in öğretileri anlatılmıştır.
• Eserlerde genellikle Uygur alfabesi kullanılmıştır.
• Bu döneme ait önemli eserler Altun Yaruk, Sekiz Yükmek, Kalyanamkara ve Papamkara, Irk Bitig adlı eserlerdir.
• Bilinen ilk Türk şairi Uygur Dönemi şairi Aprınçur Tigin’dir.

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 25