Page 27 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

DÎVÂNU LUGATİ’T-TÜRK

• “Türk Dilleri Sözlüğü” anlamına gelen, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türkçenin ilk söz-
lüğüdür.
• Eser; Türk milletinin dili, edebiyatı, inançları, yaşadığı yerler, yaşam tarzı hakkında da bilgiler veren ansiklopedik bir
sözlüktür.
• Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin dil varlığını ortaya çıkarmak amacıyla 1074 yılında yazılmıştır.

DİKKAT

Dîvânu Lügati’t-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı ve
ilk edebiyat antolojisidir.

ATABETÜ’L-HAKAYIK

• ‘‘Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelen Atabetü’l-Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
• İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının İslam inançlarını aşılayan ilk eseridir.
• Eser, aruz ölçüsüyle ve bölümler hâlinde yazılmıştır; manzum ve didaktiktir.

• Bir ahlak ve öğüt kitabı olan eserde Arapça-Farsça birçok kelime kullanılmış, düşünceler kimi zaman ayet ve hadis-
lerle desteklenmiştir.
• Kitapta asıl konuya geçilmeden önce Allah’a, peygambere, dört halifeye ve eserin sunulduğu kişiye övgü bölümleriyle
kitabın yazılma sebebi hakkında bilgi verilen bölüm vardır.
• Beyitlerle yazılan bu bölümden sonra bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı, dilin korunması, dünya hayatı, cömertlik
ve cimrilik, alçakgönüllülük ve kibir, açgözlülük, iyilikler ve zamanla ilgili bölümler gelir. Bu bölümlerdeki şiirler dörtlük-
lerle kurulmuştur.

DİVÂN-I HİKMET

• Hoca Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adı verilen dinî-tasavvufi şiirleri öğrencileri tarafından Divân-ı Hikmet adıyla bir
araya toplanmıştır.

• Divân-ı Hikmet ’te ilahi aşk, peygamber sevgisi, dinin esasları, tasavvuf, nefis terbiyesi, kötülüklerden sakınma
gibi konular işlenmiştir.
• Etrafında toplanan müritlerine dervişlik adabını öğretebilmek için onların anlayacağı bir dille manzumeler yazarak
seslenir.
• Hikmetlerde atasözlerinin kullanımı dikkat çekicidir.
• Çoğu dörtlüklerden oluşan ve hece ölçüsüyle yazılan hikmetlerin bir kısmı beyitler hâlinde ve aruz ölçüsüyledir.
Dörtlüklerle yazılan hikmetler genellikle 7’li ve 12’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.
• Dinî-ahlaki öğütler veren Divân-ı Hikmet, dinî-tasavvufi halk şiirinin öncü eseridir.

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 27