Page 42 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

TÜRK DILI VE EDEBIYATI

KONU DİVAN ŞİİRİ 1
ÖZETİ
AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT AYT

DİVAN ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİ
• Türklerin İslamiyet’i din olarak kabul etmesiyle başlayan ve Anadolu’da altı yüz yıl süren edebiyattır.

• Şairlerin şiirlerini belirli bir düzen içerisinde topladığı eserlere “divan” denir. Bir divanda genel olarak sırasıyla şun-
lar yer alır: mukaddime/dibace (ön söz), kasideler, tarihler, mesneviler, musammatlar, gazeller, mukattaat (kıta,
rubai, tuyuğ…)
• Divan edebiyatında şiirler “divan” adı verilen defterlerde toplandığı için bu edebiyat daha çok “divan edebiyatı”
adıyla anılır. Bu ifadeyi ilk kez Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yöntem kullanmıştır.

• Divan edebiyatı ayrıca şu isimlerle de anılmıştır: tarzıkadim (eski tarz), şiirikadim (eski şiir), edebiyatıkadime (eski
edebiyat), klasik Türk edebiyatı, saray edebiyatı, Osmanlı edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı, havas edebiyatı,
Enderun edebiyatı.
• Arap ve Fars (özellikle Fars) edebiyatları geleneğine dayanarak kurulmuştur, zamanla taklit aşamasını geçip klasik
edebiyat kimliğini kazanmıştır.
• Divan edebiyatında şiir ön planda tutulurken nesir ikinci plana atılmıştır. Eskiden edebiyat yerine şiir ve inşa de-
nilmekteydi. Buradaki “inşa” ifadesiyle nesir (düzyazı) kastedilmektedir.
• Kur’an-ı Kerim, hadisler, evliya menkıbeleri, kısasıenbiya (peygamber hikâyeleri), tasavvuf, Firdevsi’nin
Şehnâme’si divan edebiyatının kaynakları arasındadır. Ayrıca dinî inançlar, İslami ilimler, tarihî olayları, Hint-İran
kökenli efsaneler, çağın bilimleri, günlük olaylar, gelenek ve görenekler, terimler, deyimler ve atasözleri divan ede-
biyatının beslendiği kaynaklardandır.
• Nazım birimi genel olarak beyittir. Dörtlük ve bentler de kullanılmıştır.
• Nazım biçimleri genelde Fars edebiyatı aracılığıyla Arap edebiyatından alınmıştır.
• Kullanılan ölçü, aruz ölçüsüdür. Son zamanlarında çok az da olsa hece kullanılmıştır.

• Şiirde biçim önemsenmiştir. Nazım biçimi, vezin (ölçü) ve nazım birimi belli kurallara bağlıdır.
• Genellikle tam ve zengin kafiye kullanılmıştır, rediften de yararlanılmıştır.
• “Göz için kafiye” anlayışı esas alınmıştır.
• Şiirlerin son bölümünde mahlas adı verilen takma isim kullanılmıştır.
• Konu değil, konunun işlenişi önemsenmiştir.

• Bütün güzelliğine değil, parça güzelliğine önem verilmiştir.
• Şiirlerde başlık kullanılmamış; şiirler redif, kafiye, tür ve nazım biçimine göre adlandırılmıştır.
• Şiirde işlenen konular genelde somut gerçeklikten uzaktır. Bu sebeple divan edebiyatı genelde soyut bir edebiyat-
tır.

• Genellikle “sanat için sanat” anlayışı benimsenmiş, toplumsal konulardan uzak durulmuştur. Daha çok bireysel
konular yani aşk, doğa, din, tasavvuf, ölüm, şarap gibi konular işlenmiştir. Nabi, Bağdatlı Ruhi gibi bazı sanatçılar
toplumsal konuları işlemiştir.
• Anlam derinliği ve söyleyiş güzelliğine çok önem verildiği için edebî sanatlara sıkça başvurulmuştur.
• Dil, “Osmanlı Türkçesi” dir. Genel olarak Arapça, Farsça kelime ve tamlamaların yoğun biçimde yer aldığı ağır,
süslü ve sanatlı bir dil kullanılmıştır. Bunun yanında oldukça sade ve yalın anlatımlı eserler de bulunmaktadır.
• Duygu ve düşünceler, mazmunlarla (kalıplaşmış yargılarla) anlatılır.
• Sevgili tipi ortaktır: boyu servi, kaşı hilal veya keman, çenesi elma, ağzı nokta, kirpikleri ok...
• Üstatların şiirleri taklit edilerek nazirecilik geleneği oluşturulmuştur.
• Divan şiirinde aşk büyük yer tutar ama bu aşk hem dünyevi hem de tasavvufidir.

42 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT 42