Page 194 - Türkçeyi Etkili Kullananlar

R eşit Ahmeti Arat
REŞİT RAHMETİ ARAT

(1900-1964)

Hayatı ve Eserleri

Bugün Tataristan sınırları içinde bulunan Eski Ücüm’de dünyaya gelmiştir. Rusya’da ihtilal olunca liseden
askerî okula nakledilmiş ve cepheye gönderilmiştir. 1919 yılında yaralı olarak Mançurya, Harbin’e sevk
edilmiş ve orada liseyi bitirmiştir. 1922’de Berlin’e gidip Felsefe Fakültesine kaydolmuştur. Bu sırada Willi
Bang’in (Vili Bang) Türkoloji alanında verdiği derslere katılmıştır. 1931’de Berlin Üniversitesi Doğu Dilleri
Okulunda doçent olmuştur. 1933’te Millî Eğitim Bakanlığının davetiyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesinde göreve başlamıştır. 1942’de Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçilmiştir. 1940-1950 yılları
arasında Türkiyat Enstitüsü müdürlüğü yapmıştır. Geride 220’nin üzerinde makale ve eser bırakmıştır.
Eski Türk Şiiri, Doğu Türkçesi Metinleri, Türk Şivelerinin Tasnifi, Anadolu’da Yazı Dilinin Tarihî İnkişafına Dair
eserlerinden bazılarıdır.

Türkçeye Katkıları

• Türkiye’de karşılaştırmalı Türkoloji çalışmalarının Bir millî bağ olarak türk
kurulmasına ve gelişmesine öncülük etmiştir. dilinin oynadığı rolü, diğer
dillerin hiç biri oynamamıştır,
• Yakın arkadaşlarıyla Türk Kültürünü Araştırma
Enstitüsünü kurmuş ve bu Enstitü aracılığı ile Türk dili ve denilebilir. Türk dili, tarihî
kültürü alanındaki çalışmaları desteklemiştir. devirlerde olsun, bugün olsun,
diğer dillerinki ile mukayese
• Türkçenin tarihî lehçeleri ile bugün konuşulan şivelerini edilemeyecek kadar, geniş
iyi bilen Arat, bu alandaki çalışmaları ile Türk dili, tarihi bir sâha işgâl eder. Bu dili
ve kültürü ile ilgili çalışmalara katkı sağlamıştır. konuşanlar, idârî ve siyâsî
• Türkçenin tarihî lehçelerini incelemiş, bu alandaki metin teşkilât bakımından, muayyen
yayınları ile eski Türkçenin dil kurallarının belirlenmesine hudutlar dâhilinde, çok
katkıda bulunmuştur. mustakil kalmış ve muhtelif
devirlerde kültür vâsıtaları
• Çalışmalarında Eski Uygur Türkçesi metinlerine ağırlık
vermiş, Karahanlı Türkçesi döneminden Kutadgu Bilig birbirinden oldukça farklı
ve Atebetü’l-Hakâyık gibi önemli eserlerin bilimsel olmuştur; bilhassa hudutlarda
yayınlarını yapmıştır. oturanlar, birbirinden çok
farklı milletler ve kültürler ile
• Sadeleştirme çalışmalarında aşırıya kaçılmasını sıkı temasta bulunmuşlardır.
eleştirmiş, dilin tarihi ve kurallarıyla uyumlu olmayan Bütün bunlara rağmen, türk
kelimelerin türetilmesine ve kelime türetimindeki câmiasının eskiden, çok
keyfîliğe karşı çıkmıştır. Dile yerleşmiş ve kullanımda ehemmiyetsiz bir farkla,
olan kelimelerin atılmasını doğru bulmamıştır.
aynı dilde konuştuğunu ve
• Terim yapma usulleri üzerinde çalışmış, Türkçenin yazdığını düşünürsek, türk
farklı bilim dallarında ihtiyaç duyduğu terimlerin nasıl dilinin tarihteki rolü daha iyi
üretilebileceği ile ilgili önerilerde bulunmuştur. anlaşılmış olur.

• Türk yazı dilinin gelişimini aydınlatabilmek için önemli (Türk Dilinin İnkişâfı)
çalışmalar yapmıştır.

192 Türkçeyi Etkili Kullananlar