Page 71 - BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR TARİHİ 12

Eski Türklerde Yay Yapımı ve Özellikleri 3. Sinir: Yay yapımında öküzlerin ve ineklerin ayak bileğinden diz kapağına kadar olan bacak kemiğinin
bitişiğindeki kaslar ve sinirler kullanılırdı. İnek ve öküzden alınan bacak kasları ve sinirleri, bir süre ku-
Eski Türklerde okçulukta kullanılan yayların biçimi ve yapısı; kullanış amacına, kullanılan malze- rutulurdu. Kurutulmuş kas; yayın bir ucundan diğer ucuna kadar uzatılır, uçlardaki fazla kalan kısımlar
meye ve yapan ustaya göre değişmekteydi (Görsel 3.30). kesilirdi. Yaydan artıp kesilen bu bölümlere “paça” denirdi. Kesilen uçlar, tutkal yapımında kullanılırdı.

Kurutulmuş kaslar, mermer taş üzerinde şimşir tokmak ile yumuşayıp tel tel oluncaya kadar dövülür
ve yay yapımında kullanılmaya hazır hâle getirilirdi (Görsel 3.33).

Görsel 3.30: Türk yayı

Görsel 3.33: Sinir

Yayın Bölümleri
4. Tutkal: Paça denilen kısımlar, temizlendikten
1. Ağaç: Yay yapmaya en elverişli ağaç, akçaağaç sonra meşe kömürü ateşinde birkaç gün kayna-
denilen ağacın Gerede yöresinde yetişen türüy- tılırdı. Bu kaslar eriyip salep kıvamına gelince tül-
dü. Bu ağacın da gölgeli, sulak ve çayırlık alan- bentten süzülerek başka bir kazanda biraz daha
larda yetişenlerinden daha iyi yay yapılmaktay- koyulaşıncaya kadar kaynatılırdı. Daha sonra ke-
dı. Akçaağacın gövdesi, toprağa yakın yerinden narlı bir tepsiye alınır ve soğuyunca dilim dilim
kesilir, kesilen bu dalların aşağısından bir yay kesilerek yay yapımında kullanılmaya hazır hâle
boyu kadar olan bölümü alınıp yukarı kısmı atı- getirilirdi. Ayrıca morina balığının hava kesesin-
lırdı. Yay için ayrılan parçalar uzunlamasına orta den de tutkal yapılırdı (Görsel 3.34).
yerinden iki parçaya ayrılır, ayrılırken özün iki Görsel 3.34: Morina balığının hava kesesi
tarafta da kalmasına özen gösterilirdi. Bu şekil-
de ayrılan iki parçanın her birinden bir yay yapı-
lırdı. Yay yapımında kullanılan bir diğer ağaç da Görsel 3.31: Akçaağaç 5. Kiriş (Çile): Yayın iki ucuna takılan ve sağ elin başparmağı ile çekilince oku ileriye atan ipekten, ipten,
kızılcık ağacıydı (Görsel 3.31). deriden veya sinirden yapılan nesneye denirdi (Görsel 3.35).

2. Kemik: Yay yapımında manda boynuzu kulla-
nılırdı. En elverişli boynuzu olan mandalar da
Aydın ve Menemen bölgesinde yetişirdi. Yaşı
genç, boynuzları uzun ve geniş mandalar seçi-
lirdi. Boynuzların siyah renkte olanlarından iki
çeşit yay kemiği yapılır ve birine “kapak”, diğeri-
ne de “karın” denirdi (Görsel 3.32).
Kapak ve karın, temizlendikten sonra
bir kazan su içerisinde yumuşayıncaya kadar
kaynatılırdı. İstenilen şekle gelen boynuz, ma-
rangoz talaşı ve cam parçası alevinde ısıtılarak
özel kalıplarda sıkıştırılırdı. Bu kapaklar ve ka-
rınlar, kalıplarda soğuyunca birbiriyle denkleş- Görsel 3.32: Manda boynuzu
tirilerek yay yapılıncaya kadar saklanırdı. Görsel 3.35: Kiriş (çile)

68 TÜRK TARİHİNDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR TÜRK TARİHİNDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR 69