Page 89 - SPOR VE BESLENME 11

2.1.1. BAZAL METABOLİZMA

Bazal metabolizma, vücudun dinlenme hâlindeyken yaktığı enerji miktarıdır. Mutlak dinlenme anında, uyanık
olarak yatar pozisyonda istemsiz yapılan vücut işlevleri için harcanan enerji olarak da tanımlanır. Nefes almak, kalbin
atması, vücut ısısının dengelenmesi, terleme, beyne mesajların iletilmesi bazal metabolik olaylardır.
İnsan vücudu tam istirahat hâlindeyken bile kimyasal faaliyetler için belli miktarda enerji tüketir. İnsan vücu-
dunun yaşamsal işlevlerini sürdürebilmesi için gerekli olan en düşük enerji miktarına bazal metabolizma denir.
Bazal metabolizma hızının en yüksek olduğu yaş dilimi, yaşamın ilk 25 yılıdır. 25 yaşından itibaren bazal metaboliz-
ma hızı, her 10 yılda %7-10 'luk bir düşüş gösterir. Yaşlılıkta bazal metabolizma hızının düşmesinin nedeni ise kas dokusunun
ve iç organların kitlesel olarak azalmasıdır. Bunun yanı sıra metabolik hastalıklar, vücut bileşimi (yağ ve kas düzeyleri), ateşli
hastalıklar, hamilelik, uzun ve sık aralıklarla diyette olmak, stres gibi durumlar da bazal metabolizma hızını etkilemektedir.

Bazal Metabolizma Hızını Etkileyen Faktörler
Yaş: Büyümenin en hızlı olduğu bebeklik döneminde bazal metabolizma hızı yüksektir. Yaş ilerledikçe bazal metabo-
lizma hızı düşer.
Vücut Kompozisyonu ve Cinsiyet: Vücutta yağ dokusu arttıkça bazal metabolizma hızı düşer, kas dokusu arttıkça
bazal metabolizma hızı yükselir. Kadınlarda yağ dokusu, erkeklere göre daha fazladır. Bu nedenle kadınların bazal
metabolizma hızı erkeklerden biraz düşüktür.
Hormonlar: Tiroid bezinden salgılanan troksin hormonu, bazal metabolizma hızını etkiler. Bu hormonun aşırı salgılan-
ması durumunda bazal metabolizma hızı yükselir, az salgılanması sonucunda bazal metabolizma hızı düşer.
Hamilelik: Hamileliğin ilk aylarında bazal metabolizma hızında artma başlar ve son üç aylık dönemde bazal meta-
bolizma hızı %20 artış gösterir. Bunun sebebi bebeğin hızlı büyümesidir. Bazı hamilelerde ise bazal metabolizma hızı
değişiklik göstermemektedir. Menstrasyon (âdet dönemi) bazı kadınlarda bazal metabolizmayı artırırken bazılarında
herhangi bir değişiklik yapmamaktadır.
Hastalık: Özellikle ateşli hastalıklar, bazal metabolizma hızını yükseltir.
Besin Alımı ve Açlık: Uygulanan beslenme programında protein içeren besinlerin çok olması bazal metabolizma
hızını yükseltmektedir. Uzun süreli açlık ve yarı açlık durumu ise bazal metabolizma hızını düşürür.
Uyku: Uykunun ilk saatlerinde bazal metabolizma hızında önemli bir değişiklik görülmese de uykunun ilerleyen saat-
lerinde bazal metabolizma hızında %10’luk bir düşme gözlemlenir.
Tüm bu faktörlere bakıldığında metabolizma hızının birçok değişkene bağlı olduğu görülmektedir. Bu sebeple
ideal bir bazal metabolizma hız değerinden bahsetmek mümkün değildir. Bu değer kişiden kişiye farklılık göstermektedir.

Tablo 2.2: Bazal Metabolizma Hızı Ölçüm Yöntemi

Bazal metabolizma hızının ölçümü
esnasında bazı hususlara dikkat edilmelidir: Bazal metabolizma hızı hesaplama formülü:

- Son öğünün üzerinden 12-16 saat geçmelidir. Harris-Benedict (Heris-Benedik) Denklemi:
- Birey tam bir fiziksel ve zihinsel dinlenme hâlinde olmalıdır. BMH-Erkek = 66,5 + (13,75 x ağırlık kg) + (5,03 x boy cm) – (6,75 x yaş)
- Ölçüm yapılan ortamın sıcaklığı 20-25 °C olmalıdır. BMH-Kadın = 655,1 + ( 9,56 x ağırlık kg) + ( 1,85 x boy cm) – ( 4,68 x yaş )
- Kişi rahat bir şekilde, sırtüstü yatar pozisyonda olmalıdır. BMH-Bebek = 22,1+ ( 31,05 x ağırlık kg) + ( 1,16 x boy cm)
BMH (Bazal metabolizma hızı)

Örnek: Poyraz 175 cm boyunda, 73 kg ağırlığında ve 17 yaşındadır. Poyraz’ın Harris-Benedict formülüne göre bazal
metabolizma hızı şöyledir:
Bazal Metabolizma Hızı = 66,5 + (13,75 x 73) + (5,03 x 175) – (6,75 x 17)
= 66,5 + 1003,75 + 880,25 – 114,75
=1835,75 kilokalori
Poyraz’ın bir günlük bazal metabolizma hızı 1.835,75 kilokaloridir. Başka bir deyişle Poyraz’ın iç organları bir
günde 1.835,75 kilokalori enerji harcamaktadır.

ENERJİ TÜKETİMİ VE BESLENME 87