Page 146 - Fizik - 10 | Beceri Temelli

FİZİK 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
2. Yönerge 4 Pusulanın KL teline olan uzaklığı arttırıldığında pusula iğnesi-
nin sapma miktarı azalmaktadır. Buna göre KL telinin etrafın-
1 da oluşturduğu manyetik alan telden uzaklaştıkça azalır.
B
5 İletken tel ile pusula arasındaki ortam değiştiğinde pusula
iğnesindeki sapma miktarının da değişmiş olması KL telinin
etrafında oluşturduğu manyetik alanın ortama bağlı olduğunu
gösterir.
2. Yönerge
Masa düzlemi Reosta sürgüsü 1 yönünde kaydırılırsa KL telinden geçen akım şid-
deti azalır. Bu durumda A noktasındaki manyetik alanın büyüklü-
ğü de azalır.
Reosta sürgüsü 2 yönünde kaydırılırsa KL telinden geçen akım şid-
B
deti artar. Bu durumda A noktasındaki manyetik alanın büyüklüğü
de artar.
Üretecin yönü değiştirilirse KL telinden geçen akımın yönü değişir.
Bu durumda A noktasındaki manyetik alanın yönü de değişir.
Not: Konu ile ilgili bilgiler için bkz. MEB Ortaoğretim Fizik 10 Ders
Masa düzlemi Kitabı, sayfa 52-56.
Etkinlik No.: 18
Akımın yönü değişince manyetik alan vektörünün de yönü 1 Ali’nin bulunduğu konumda mıknatıs, kuzey kutbu aşağıda
değişir. olacak şekilde eğildiğinden Ali kuzey yarı kürededir. Serap’ın
2 Noktaların tele uzaklıkları farklı olduğu için manyetik alan bü- bulunduğu konumda mıknatıs, güney kutbu aşağıda olacak
şekilde eğildiğinden Serap güney yarı kürededir. Eğilme açı-
yüklükleri de farklıdır.
sı Ekvator’da sıfırken kutuplara yaklaştıkça artmaktadır. Buna
Manyetik alanın büyüklüğü, mıknatıstan uzaklaştıkça azalır. göre Serap, Ali’ye göre Ekvator’a daha yakındır.
Düz tel de üzerinden akım geçince mıknatıslık özelliği göster-
mektedir. Dolayısıyla telden uzaklaştıkça telin neden olduğu 2 Cevap öğrenciye göre değişiklik gösterebilir. Muhtemel cevap
manyetik alanın büyüklüğünün azalması gerekir. Uzaklık gö- şöyledir:
rece bir kavram olduğundan herkes tarafından kabul edilebi- Kuzey Carolina Üniversitesi’nde Kenneth Lohmann ve ekibi
lecek uzaklık olarak noktanın tele olan en kısa mesafesi (dik deniz kaplumbağalarının göç yollarını bulabilmek için manye-
uzaklığı) seçilebilir. Tele eşit uzaklıktaki farklı noktalarda da tik alanlardan yararlanıp yararlanmadıklarını araştırmıştır. Bu
manyetik alanların büyüklüğünün aynı olması beklenir. amaçla hazırladıkları su tankının dışına manyetik alan oluştu-
3 Manyetik alan şiddeti de iki katına çıkar. ran bobinler konulmuştur. Kaplumbağaların, tankta oluşturu-
lan manyetik alana bağlı olarak yön değiştirdiği görülmüştür.
İkinci durumda birinciyle aynı şartlarda iki tel varmış gibi dü- Araştırma, kaplumbağaların bir manyetik duyuya sahip oldu-
şünülebilir. Bu durumda her bir tel, aynı büyüklük ve yönde ğunu göstermiştir.
manyetik alanlara neden olur. Dolayısıyla incelenen noktada,
ilk durumla aynı yönde, büyüklüğü ilkinin iki katına eşit bü- 3 Değişen manyetik alanlar televizyon, bilgisayar gibi elektrikli
yüklükte bir manyetik alan olur. cihazların düzgün çalışmasına engel olabilir. Manyetik alan-
dan korunmak istenen bölge, manyetik kalkan ile çevrelenir.
4 Aynı deney boşlukta veya su içinde yapılınca farklı sonuçlar Manyetik kalkan, manyetik alanların yönünü değiştirerek ci-
elde edilir. Bunun nedeni, ortamların manyetik özelliklerinin hazların korunmasını sağlar. Benzer şekilde Dünya’nın manye-
farklı olmasıdır. Ortamın manyetik özelliğinin artması, man- tik alanı da Dünya’nın koruyucu kalkanıdır. Bu alan genellikle
yetik alan şiddetinin artmasına sebep olur. Güneş’ten kaynaklanan, bazen de uzaydaki diğer gök cisimle-
Not: Konu ile ilgili bilgiler için bkz. MEB Ortaoğretim Fizik 10 Ders rinden gelen yüksek enerjili elektron, proton, alfa parçacıkları
Kitabı, sayfa 52-56. ve radyasyonun büyük kısmının Dünya’nın çevresinden aka-
rak uzaklaşmasını sağlar.
Etkinlik No.: 17
4 Cevap öğrenciye göre değişiklik gösterebilir. Muhtemel cevap
1. Yönerge şöyledir:
1 Pusula manyetik alan doğrultusunda yönelir. Pusula iğnesi Bu süreç çok kutuplu bir dönem olduğundan pusuladan ya-
saptığına göre pusulanın bulunduğu ortamdaki manyetik alan rarlanarak konum belirlemek mümkün olmayacaktır. Çok ku-
değişmiştir. Bu değişim KL telinden elektrik akımı geçtikten tuplu bir dönem olması ve manyetik alandaki sürekli değişim
sonra gerçekleşmiştir. Buna göre üzerinden akım geçen düz nedeniyle yön bulmak için Dünya’nın manyetik alanından ya-
telin etrafında manyetik alan oluşur. rarlanan canlılar, yön bulmakta sıkıntı yaşayacaktır. Dünya’nın
manyetik alanının, canlıları Güneş’ten ya da uzaydaki diğer
2 Düz iletken telden geçen akımın yönü değiştirildiğinde pusula gök cisimlerinden gelen yüksek enerjili parçacıklara ve rad-
iğnesinin ters yönde sapmış olması, telin etrafında oluşturdu- yasyona karşı koruma özelliği zayıflayacaktır.
ğu manyetik alanın yönünün de ters yöne döndüğünü gösterir.
Not: Konu ile ilgili bilgiler için bkz. MEB Ortaoğretim Fizik 10 Ders
3 KL telinden geçen akım arttırıldığında pusula iğnesinin daha Kitabı, sayfa 58-61.
çok sapmış olması, KL telinin oluşturduğu manyetik alanın
arttığını gösterir. Buna göre düz telden geçen akım arttırıldı-
ğında telin etrafında oluşturduğu manyetik alanın büyüklüğü
de artar.

144