Page 148 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 12 69

3. ÜNİTE > Bitki Biyolojisi Kazanım 12.3.2.2. Bitkilerde su ve mineral taşınma mekanizmasını açıklar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi TAŞIMA SU 20 dk.

Amacı Bitkilerde su ve mineral madde taşınmasını açıklayabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Suyun taşınmasında etkili olan kuvvetler şunlardır:
1) Kök Basıncı: Kök hücrelerindeki su konsantrasyonu, toprak suyuna göre daha az olduğu için bu farktan kay-
naklanan osmotik basınç kök basıncını doğurur. Bitkiler köklerinde depoladığı besin miktarını artırarak kök
basınçlarını da artırır. Böylece yer çekimine karşı koyarak suyun yükselmesini sağlayabilirler.
2) Kılcallık Olayı: Kılcal borularda, su moleküllerinin ksilem borularının yüzeyine yapışmasından dolayı sıvı-
nın yükselmesi kılcallık olayıdır. Bunda suyun yükselişi hem fazla değildir hem de yavaştır. Bu olay suyun
taşınmasında çok az etkilidir.
3) Terleme-Kohezyon Teorisi: Günümüzde suyun taşınmasını açıklayan en önemli görüş terleme-kohezyon
teorisidir. Bu teoriye göre yapraklardan terleme ile su kaybedildikçe bir emme (çekme) kuvveti doğar. Bu
kuvvet, suyun topraktan emici tüylerle alınıp yapraklara iletilmesinde etkili olur.
Su molekülü, kutupsal bir moleküldür. Oksijen atomu negatif, hidrojen atomları pozitiftir. İki su molekülünün
karşıt yüklü tarafları birbirini çeker. Bu sırada hidrojen bağı kurulur. Hidrojen bağı, su moleküllerini bir arada
tutar. Moleküllerin bu şekilde birbirlerine bağlı kalma eğilimi kohezyon olarak adlandırılır. Benzer bir çekim, su
molekülleri ile ksilem duvarını oluşturan selüloz molekülleri arasında gerçekleşir. Bu çekim kuvveti adhezyon ola-
rak adlandırılır. Su molekülleri ve selüloz molekülleri üzerindeki karşıt elektrik yükleri, birbirini çekerek ksilemin
duvarlarında su tutan hidrojen bağlarını oluşturur.
Yapraklarda suyun buharlaşmasıyla oluşan çekme kuvveti, kohezyon kuvveti ile birlikte odun boruları içindeki su
sütununun kökten yapraklara kadar taşınmasını sağlar.
Yaprak

Ksilem

Stoma H O
2
Yapraklarda bulunan ve stoma adı
verilen açıklıklardan terleme
Ksilem içindeki su, terleme yoluyla su buharı kaybedilir.
sonucu ortaya çıkan kohezyon
gerilimi sayesinde yukarıya H O H O
çekilince kökler daha fazla su alır. 2 2
Ksilem Gövde

Adhezyon Kohezyon
Kök emici H O
tüy 2 Su molekülleri; terleme sonucu ortaya
Kök çıkan çekim kuvveti, kohezyon ve
adhezyon gibi faktörler sayesinde
ksilem içinde yukarılara çekilir.
Görsel: Suyun taşınması

1. Kurak ortam bitkilerinin yaşadığı toprakta su oranı düşüktür. Su aktif taşımayla alınamayacağına
göre bu bitkilerin kökleriyle, az olan suyu alabilmesi için neler yapması gerekir?

147