Page 188 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 12 89

3. ÜNİTE > Bitki Biyolojisi Kazanım 12.3.3.4. Dormansi ve çimlenme arasında ilişki kurar.
Genel Beceriler: Karar Verme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi UYUYORDUM, UYANDIM 30 dk.

Amacı Dormansi ve çimlenme arasındaki ilişkiyi açıklayabilme. Bireysel
Yönerge Aşağıdaki görsel ve metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Görsel: Fasulyenin çimlenmesi
Fasulye tohumlarının eğitim yaşamımızdaki yeri hiç yadsınamaz. Kimimizin ilkokul yıllarında bezden
yapılmış bir fasulye torbası olurdu. Sınıfta, yerde ya da sıraların üzerinde onlarla okuma yazma öğrenir-
dik. Deney kelimesini onunla öğrendik. Islak pamuk arasına koyduğumuz fasulye tanelerinden yeni bir
fasulye bitkisinin büyüdüğünü gözlemledik. Öğretmenimiz söyleyinceye kadar fasulye tanelerinin canlı
olduğunu, sulamazsak öleceğini bilmiyorduk. “Fasulye tohumları canlı olmasa yeni fasulye bitkisi nasıl
büyür? Büyüyemez.” derdi. Öğrenince gözümüz gibi baktık.
Tüm bu olanlara dormansi ve çimlenme arasındaki ilişkinin neden olduğunu biliyoruz. Şimdi bu ilişki-
nin nasıl gerçekleştiğine bakalım.
Canlılar olumsuz çevre şartlarında hayatta kalmak ve nesillerinin devamını sağlamak için adaptasyonlar
geliştirmek zorundadır. Örneğin hayvanlar kış uykusuna yatarak ve göç ederek, bitkiler ise dormansi
ile canlılık fonksiyonlarını minimum düzeye indirerek hayatta kalmayı başarırlar. Metabolizmanın mi-
numum düzeyde olduğu, metabolik birçok aktivitenin (büyüme, üreme, çimlenme vb.) durduğu uyku
hâline dormansi denir. Dormansi, tohumsuz bitkilerin sporlarında görülürken tohumlu bitkilerin bir-
çok organında ve tohumlarında görülür. Tohumların canlı kalabilmesi ve farklı ortamlara yayılabilmesi
için çeşitli adaptasyonlara sahip olması gerekir. Meyvenin olgunlaşması ve kuruması sırasında tohum
kabuğunda suyun ve gazın geçirgenliğini azaltan lignin, kitin ve süberin birikir. Suya ve gaza geçirimsiz
tohum kabuğu tohumun dormansi durumuna geçmesine neden olur. Bitkilerin yaşam döngüsünde
dormansi ile çimlenme arasında doğrudan ve birbirinin tersi bir ilişki vardır. Dormansi, tüm çevresel
faktörler uygun olduğunda bile dışarıdan herhangi bir müdahale olmadan tohumun uyku hâli olarak
tanımlanırken; çimlenme dormansi hâlinin kırılması ile tohumda metabolik aktivitelerin başlamasına
bağlı olarak embriyonun gelişerek kökçüğün tohum kabuğundan çıkması olarak tanımlanabilir. Dor-
mansinin devam etmesi yüksek absisik asit/gibberellin oranına bağlıyken dormansi durumunun or-
tadan kalkması gibberellin sentezinin artmasına absisik asit/gibberellin oranın düşmesine ve etilene
bağlıdır. Çimlenmenin olabilmesi için ortamda uygun oranda su, oksijen ve sıcaklık gerekir. Dormansi,
tohumun uygun olmayan dönemlerde çimlenmesini engelleyerek çimlenme zamanını kontrol eden ve
böylece türün devamını sağlayan bir mekanizmadır.

187