Page 215 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

BİYOLOJİ 12 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
4. Metinde anlatılan, biyoteknolojik yöntemlerle üretilmiş CO- 4. a) Plastik yakıldığında atmosfere karbondioksitle beraber hava
VID-19 aşısının içeriğinde virüse ait spike proteini bulunmak- kirliliğine yol açan birçok gaz açığa çıkar. Plastiğin yakılması
tadır. Spike proteini üreten gen, virüsten biyoteknolojik olarak çevre için çok tehlikelidir. Bu mantar türü plastiği enzimleriyle
izole edilmiş, bakteri plazmitine eklenmiş ve maya hücresi içinde haftalar içinde biyolojik olarak parçalayabilmektedir. Toprağa
çoğalması sağlanmıştır. Böylece elde edilen spike proteininden ve havaya herhangi bir olumsuz etkisi olmamaktadır.
COVID-19 aşısı oluşturulmuştur. b) Olası Cevap: Mantarın plastiği parçalayan genlerini hızla üre-
5. İnsülin geni insan DNA’sından kesilip bakteriyel bir plazmit içe- yebilen ayrıştırıcı canlılara aktarırdım. Bu ayrıştırıcılar hem
risine restriksiyon enzimleri ve ligaz kullanılarak eklenir. Daha organik atıkları temizler hem de plastiği de parçalarlar.
sonra bir bakteri içerisine konulur ve bakteri hücresinin insülin Olası Cevap: Mantardan elde edilen geni birçok canlıya akta-
üretmesi sağlanır. COVID-19 aşısının biyoteknolojik olarak üre- rırdım. Bu canlılardan hızlı, kolay ve ucuz yolla plastik ayrıştı-
tilmesinde de benzer yol izlenir. Bakteri plazmitine aynı enzim- ran enzimler üretirdim. Bu enzimlerin evlerde plastik atıkların
lerle virüse ait spike geni eklenir ve maya hücresi içinde virüse ait biyolojik olarak parçalanmasında kullanılmasını sağlardım.
antijenin üretilmesi sağlanarak aşı geliştirilir. Böylece plastik atıkların yerel yönetimler tarafından toplanıl-
masına bile gerek kalmazdı.
Etkinlik No.: 22 - Üç Ebeveynli Tüp Bebekler
1. Olası cevap: Evet, gen tedavisidir. Kalıtsal veya sonradan edi- 5. Rekombinant DNA yöntemiyle elde edilen altın pirinç bu yön-
tem sayesinde A vitamini açısından zenginleştirilmiştir. Nor-
nilmiş genetik hastalıkların tedavisinde ve gelecek nesillere ak- malde pirinç bitkisinde A vitamini üretme özelliği çok düşüktür.
tarılmasının önlenmesinde uygulanan yöntemlerle bir kişinin Nergis bitkisinden alınan A vitamini sentezleyen betakaroten
genlerinin ifadesi değiştirilebilir. Metinde geçen mitokondri geni pirinç bitkisine ilave edilerek bu bitkinin A vitamini üretme-
değişim yöntemi ile hatalı genlere sahip mitokondriler, sağlıklı si sağlanmıştır. Bu nedenle altın pirinç transgenik yani GDO’lu
mitokondrilerle değiştiriliyor ve gelecek nesillere aktarılmasının bir canlı olarak kabul edilir.
önüne geçilmiş olunuyor. Bundan dolayı da bir gen tedavisi uy-
gulaması olduğunu söyleyebiliriz. 6. Kısmen katılırım. Küf mantarından penisilin elde edebilmek için
genetik mühendisliği çalışmalarına gerek yoktur. Biyoteknolojik
2. Çekirdek transferi ve yapay dölleme teknikleri kullanılmıştır. çalışmalarla küf mantarından penisilin elde edilir. Fakat bakteri-
3. Döllenme olayına katılacak spermin mitokondrileri çok büyük ye insülin ürettirebilmek için insandan bakteriye gen aktarılmalı-
oranda kuyruk kısmında toplanır. Döllenme sırasında sperm dır. Bu da ancak genetik mühendisliği çalışmaları ile olur.
sadece genetik materyalini yumurtaya aktarır. Bu sebepten zi- Etkinlik No.: 24 - Biyoteknoloji Hayatımızda
gottaki mitokondriler (sitoplazmik genom) sadece yumurtaya, 1. Gen klonlanmasında vektör olarak bakteriye ait plazmit kullanıl-
diğer ifadeyle anneye aittir. Anne tüm çocuklarına mtDNA’sını mıştır. Plazmitler, çok sayıda olmaları, kolay ve ucuz elde edilme-
aktarırken aynı annenin sadece kız çocukları bunu ikinci kuşağa leri, belli uzunlukta yabancı genleri kabul etmeleri, restriksiyon
aktarabilir. Sonuç olarak mtDNA sadece anneden gelir. endonükleaz için bir tek kesim yerinin bulunması, replikasyon
4. Bu yöntemde insan gametleri ve embriyoları kullanılmakta ve orijinine sahip olmaları ve buna bağlı olarak da hücre içinde ba-
sonuçta üç ebeveyn ortaya çıkmaktadır. Bu durum etik açıdan ğımsız olarak replikasyon özelliği taşıması gibi özelliklerden do-
çeşitli tartışmalara yol açabilir. Örneğin bilimsel bir yöntemin et- layı vektör olarak kullanılırlar.
kinliği tekrarlanan deneylerle sınanır. Mitokondri değişim yön- 2. Farelerden izole edilerek klonlanmıştır. Aynı gen farklı canlıdan
teminde başarılı olmayan insan embriyolarına ne olduğu konusu da izole edilse aynı genetik bilgiyi taşıyacağından protein sentez
tartışma yaratabilir. Sosyal açıdan aile kavramı sorgulanabilir. Üç mekanizmasında transkripsiyon ve translasyon aşamaları aynı-
ebeveynin doğacak çocuk üzerindeki hakları tartışma yaratabilir. dır. Bu nedenle aynı proteinin üretilmesi mümkündür.
5. Olası cevap: Üç farklı genetik materyalin kullanıldığı mitokondri 3. İnsülin biyoteknolojik olarak ucuz maliyetle ve çok miktarda
değişim yöntemi sadece mitokondriyal bir hastalık taşıdığı bili- üretilebilmektedir. Böylece daha çok sayıda diyabet hastası tedavi
nen aileler için uygulanmalıdır. Bu yöntemle doğan çocukların görme olanağına sahip olmaktadır.
donör kadının kimliğini bilmeye yasal olarak hakkı olmamalıdır. 4. A vitamini eldesi için nergis bitkisinden alınan genin pirinç bit-
Donör kadın da resmî olarak “ebeveyn” diye tanımlanmamalıdır. kisine nakledilmesinden oluşan altın pirinç bitkisi, başka bir can-
Etkinlik No.: 23 - Biyoteknoloji ve İnsan lıya ait gen almış olduğundan transgenik bitkidir.
1. • Klonlamanın yaygınlaştırılarak birçok canlının klonlanması, 5. Belirli bir genin kontrollü olarak aktarılması, geleneksel melezleme
• Canlıların hasar gören organlarının yenisi ile değiştirilmesi, çalışmalarına göre genetik materyaller arasında beklenmedik olayla-
• Hastalıklar henüz oluşmadan önce belirlenerek ortadan kal- rın ortaya çıkmasına daha az ihtimalle sebep olur. Ancak transgenik
dırılması. bitkiye yabancı bir genin aktarılması sonucu bu bitkide bir toksinin
oluşma ihtimalinin bulunması, transgenik bitkiler kullanılarak elde
2. • Biyolojik silahların üretimi, edilen gıdaların tüketilmesi sonucu insanlarda ve diğer canlılarda
• GDO’lu besinlerin alerjiye, hastalıklara ve kansere neden ol- gıda alerjilerinin oluşabilmesi, suni olarak aktarılan bu genin yabani
ması, bitkilere polen akışı nedeniyle geçebileceği ve bu yolla beklenmedik
• GDO’lu organizmaların ekolojiyi bozması ve biyoçeşitliliği çevresel tehlikelerin ortaya çıkabilmesi olumsuz yanlarıdır.
olumsuz etkilemesi gibi riskler oluşabilir. 6. Eski tedavi metotlarında hastalara ihtiyaçları olan kan nakledil-
3. Küf mantarından penisilin elde edilmesi ve bakteriyel hastalıkla- mektedir. Kan, yapay olarak elde edilemeyen hayat kurtarıcı bir
rın tedavisinde kullanılması geleneksel biyoteknolojik yöntemle- sıvıdır. Oysa kan üretiminden sorumlu gene ait protein, biyo-
re örnek olarak verilebilir. Burada küf mantarından doğal olarak teknolojik yöntemlerle üretilerek hastaya verildiğinde hastanın
elde edilen bir hammadde vardır ve bu hammadde kullanılarak vücudunda doğal olarak kendine ait kan üretimi gerçekleşmiş
yeni bir ürün olan penisiline dönüştürülmüştür. Sütten peynir, olmaktadır. Böbrek rahatsızlıklarında kan üretilememesine bağlı
yoğurt ve sirke yapımı ve hamurun mayalanması aynı yönteme ölümlerin de önüne geçilmektedir.
örnek olarak verilebilir.

214